Kennisbijeenkomst Werkgroep 'Energietransitie'

‘Sturende bedrijventerreinen – ruimte maken voor transities’ is hét thema van het 19e BT Event op donderdag 14 november in De Fabrique in Utrecht. Want naast een faciliterende rol door het accommoderen van ruimtevragen, hebben de 3800 bedrijventerreinen in Nederland als vitale infrastructuur per definitie een sturende impact op de wereld van morgen. Door te kiezen welke ruimtevragen je wel of niet accommodeert, welke activiteiten je wáár accommodeert, welke circulaire stromen je mogelijk maakt, hoe je ruimte biedt aan opwek en opslag van energie en hoe je een vruchtbare bodem legt voor innovatieclusters, kun je transities helpen versnellen. De ruimte en activiteiten op bedrijventerreinen hebben daarin een cruciale rol.  Het borgen van ruimte voor stadsverzorgende (circulaire) bedrijvigheid en praktische banen in de nabijheid van bevolkingsconcentraties, is een nadrukkelijk doel van gemeenten die bij gronduitgifte steeds vaker op maatschappelijke waardecreatie sturen.  Waar ruimte en grond al zijn vergeven, willen overheden – zo goed en kwaad als het gaat – regie terugpakken op bedrijventerreinen. Creatief omgaan met bestaande/beschikbare ruimte door beter benutten, intensiveren, stapelen en mixen vergroot zowel de maatschappelijke als economische output. Op nationaal niveau ontstaat – gevoed vanuit meervoudige schaarste – een nieuw paradigma van ‘keuzes maken’. Selectieve groei en het mogelijk afschalen van economische sectoren die veel ruimte vragen, maar een beperkte economische en maatschappelijke waarde genereren, zijn geen taboes meer. Tegelijk dringt het besef door dat bepaalde sectoren door digitale en circulaire transities juist méér ruimte nodig hebben. Denk daarbij aan grootschalige (data)logistiek, en de opslag/verwerking van reststromen. Deze relatief nieuwe ruimtevragers moeten zo goed mogelijk worden ingepast. Zowel fysiek-ruimtelijk, als binnen een duurzaam economisch-ruimtelijk systeem. Op het BT Event in Utrecht gaan we, samen met onze partners Provincie Utrecht, Gemeente Utrecht, Gemeente Amersfoort en de NV OMU, aan de slag met de sturende rol die bedrijventerreinen kunnen oppakken. Met een duidelijke focus op processen, praktische oplossingen, financierbaarheid en uitvoerbaarheid. HOUD DE CONGRESSITE IN DE GATEN VOOR MEER INFO.  

In oktober 2023 startte een groep van 17 bedrijven een project om de beschikbaarheid van energie voor hun bedrijvigheid te borgen en stappen te zetten naar verduurzaming van energie. Die bedrijven zijn gevestigd op bedrijventerrein Ittervoort in Leudal. Het project is een samenwerking met 8 grootverbruikers en 9 kleinverbruikers, de gemeente Leudal, Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg (OML) en de BIZ Ittervoort. Om te achterhalen hoe het energieverbruik eruit ziet en waar problemen of optimalisatiekansen zitten, hebben de grootverbruikers hun kwartierdata over 2022/2023 beschikbaar gesteld. Deze data maakt het verbruik per kwartier inzichtelijk. Op basis van deze kwartierdata is door OML, in samenwerking met Enzo Diependaal van Rethink Zero, voor ieder bedrijf een rapportage opgesteld om inzicht te krijgen in het actuele verbruik. Conclusie De conclusie op basis van al deze data is dat met het huidige energieverbruik en de op dit moment ingeplande uitbreidingen en verduurzamingsacties, er voor deze groep bedrijven nu nog geen probleem is voor het verkrijgen van stroom. Wel tikken een aantal bedrijven op piekmomenten de grens van hun gecontracteerd vermogen aan. Op basis van de individuele rapportages wordt inzichtelijk waardoor dat komt en hoe dat eventueel aan te passen is. Knelpunten Op middellange termijn worden er knelpunten verwacht. Met name bij het elektrificeren van vrachtwagens. Reden voor de bedrijven om twee keer per jaar bij elkaar te komen om elkaar op de hoogte te houden van de plannen. Op deze manier kunnen de bedrijven acties met elkaar uitwerken tot het opzetten van een energyhub op het moment dat dat nodig is. Samenwerken Wethouder Robert Martens, gemeente Leudal: ‘Het is belangrijk om samen te werken en eventuele toekomstige knelpunten voortijdig in kaart te brengen. Alleen dan kunnen we deze knelpunten het hoofd bieden. Daarbij hebben we iedereen nodig, ondernemers, deskundigen en de gemeente. Dus samenwerken is belangrijk voor een positief resultaat en een duurzame toekomst voor zowel de ondernemers als de gemeente Leudal.’ Korte termijn Op korte termijn starten de grootverbruikers met het hoogfrequent meten van hun energieverbruik. Niet alleen is dat uiteindelijk nodig voor het opzetten van een energiemanagementsysteem (EMS) maar het geeft de bedrijven zelf per direct gedetailleerd inzicht in hun energieverbruik en daarmee inzicht in kansen voor optimalisatie of besparing. Niet afwachten Steven Goetstouwers, BIZ Ittervoort/Admesy: ‘Ik wil met mijn bedrijf ook graag andere ondernemers helpen. Niet alleen door ervaringen met elkaar te delen, maar concreet samen aan de slag te gaan. Door zelf beter met de beschikbare stroombeschikbaarheid om te gaan, kan ik anderen van dienst zijn. En dat is waar de BIZ Ittervoort voor aan zet is. Samen zaken oppakken en niet afwachten tot het te laat is. Deze samenwerking is daar een uitstekend voorbeeld van en vind ik zeer positief.’ Zonnepanelen Tijdens de metingen kwam naar voren dat bij veel van de bedrijven, zowel bij de grootverbruikers als bij de kleinverbruikers, mogelijkheden zijn om zonnepanelen aan te schaffen. De gemeente Leudal heeft daarom, in samenwerking met OML, aangeboden de bedrijven te ondersteunen bij dat traject. Denk daarbij aan het onderzoeken of de dakconstructie geschikt is voor de aanleg en het gezamenlijk inkopen van de panelen. Ook worden de bedrijven ondersteund bij het optimaliseren van hun energieverbruik en de aanschaf van de slimme meters waarmee hoogfrequent gemeten wordt. Wettelijk Voor kleinverbruikers is het op dit moment wettelijk nog niet mogelijk om mee te doen met een energyhub. Toch blijven de kleinverbruikers bij dit traject aangehaakt. Enerzijds vanwege de kans dat zij op een zeker moment zelf grootverbruiker worden. Anderzijds dat zij na wettelijke aanpassingen alsnog kunnen aanhaken.

De introductie van energiehubs kan de druk op het elektriciteitsnet flink verlichten, maar daarvoor is een snelle aanpassing van de regelgeving nodig. Gemeenten zullen moeten komen met een duidelijke gebiedsvisie en snel in overleg gaan met TenneT.  Er zijn 1.183 potentiële locaties voor een energiehub en meest kansrijke richten zich op bedrijventerreinen. Dat blijkt uit een rapport van ingenieurs- en adviesbureau Royal HaskoningDHV in opdracht van Topsector Energie en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Ron de Graaf, leading professional energietransitie & governance bij Royal HaskoningDHV, en zijn team onderzochten in het rapport ‘De Families van Energy Hubs in Nederland’ wat de belangrijkste bouwstenen zijn voor energiehubs. Ook zochten ze uit op welke manier energiehubs het meeste opleveren en wat gedaan moet worden om de komst van deze hubs te versnellen. Uiteindelijk gaat het volgens de onderzoekers om vier categorieën, met eigen karakteristieken, waar energiehubs een grote rol kunnen spelen:  Energiehubs in de gebouwde omgeving; Energiehubs gericht op duurzame mobiliteit; Energiehubs op bedrijventerreinen; Energiehubs rond solitaire cluster 6 (heel grote) bedrijven. ‘Als we het hebben over de aanleg van energiehubs, kunnen we de meeste meters maken op bedrijventerreinen’, zegt projectleider van het onderzoek Ron de Graaf van Royal HaskoningDHV.  ‘De urgentie is daar zo groot dat samenwerking in een energiehub onvermijdelijk wordt. Bedrijven hebben ook geen andere optie, want zonder deze samenwerking zijn uitbreidingen niet haalbaar.’ Het gaat daarbij niet alleen om de opslag en distributie van elektriciteit, maar ook om die van warmte, groen gas en waterstof. Wel is schaarste op het elektriciteitsnet de grote driver voor de ontwikkeling van energiehubs.  Volgens De Graaf en zijn team zijn er, verdeeld over de vier categorieën, 1.183 potentiële locaties waar energiehubs een belangrijke rol kunnen spelen. Dat kan op termijn 3,2 GW schelen in de elektriciteitsvraag. Intern vraag en aanbod afstemmen Voordat een energiehub kan worden opgericht, zullen individuele bedrijven eerst zelf energie moeten besparen en vraag en aanbod van energie binnen het bedrijf af te stemmen, zegt hij. ‘Pas als dat is gebeurd, volgt de stap naar samenwerking.’ Binnen die samenwerking is de basisstap inzicht krijgen in het energiegebruiksprofiel van bedrijven en de beschikbare netcapaciteit. ‘Wacht niet te lang met nadenken over organisatie en hoe je die wilt sturen.’ De Graaf zegt dat in de samenwerkingsvorm de grootste uitdaging zit. De parkmanager speelt meestal een centrale rol bij het oprichten van een energiehub, zegt hij. Dit kan gecombineerd worden met de rol van een Energy Service Company, door het leveren van energiediensten.  Partijen met een grote vraag of juist een groot aanbod van energie, zijn belangrijk voor het inzetten van marktflexibiliteit, zegt De Graaf, terwijl netbeheerders nodig zijn voor groepscontracten voor het gebruik van het elektriciteitsnet. ‘Dat is een van de belangrijkste puzzelstukken om tot afspraken met netbeheerder te komen. Voor bedrijven is zekerheid over toegang tot netcapaciteit cruciaal.’ Daarbij is organisatiegraad van bedrijventerreinen de sleutel bij de selectie van netbeheerders. Daarbij komt dat samenwerkingen tussen bedrijven, parkmanagers, en netbeheerders alleen kunnen starten als aan alle voorwaarden is voldaan. Omgevingsvisie noodzakelijk Daarom is het essentieel dat lokale overheden, zoals gemeenten, hun huiswerk goed doen, benadrukken de opstellers van het rapport. Eerst is een duidelijke Omgevingsvisie nodig. Daaruit volgt dan de energiebehoefte en het gewenste energiesysteem, inclusief de daarvoor benodigde ruimte voor infrastructuur. Energiehubs spelen daarin een belangrijke rol, schrijft De Graaf in het rapport. ‘Door via een gebiedsgerichte aanpak te sturen op een combinatie van hubs kan de grootste bijdrage geleverd worden aan de balans tussen vraag en aanbod.’ ‘Dan nog kan de conclusie zijn dat het energiesysteem in een gebied de vraag niet kan invullen.’ Het bevoegd gezag moet dan keuzes maken, zoals het geval in Powerport Moerdijk, aldus De Graaf.  In dat gebied is inmiddels vastgesteld dat er voor alle geplande energievoorzieningen, waaronder de aanlanding van wind op zee, opslag, elektrolyzers, te weinig ruimte is. Er moeten daar keuzes gemaakt worden.  Keuzes zijn ook noodzakelijk in Flevoland, Gelderland, Utrecht. Het elektriciteitsnet is daar zo vol, dat energiehubs alleen mogen worden aangelegd met toestemming en maatwerk van de regionale netbeheerders en TenneT. Energiehubs die op het middenspanningsnet een bijdrage leveren aan het beter benutten van de beschikbare netcapaciteit, kunnen op het hoogspanningsnet wel tot netcongestie leiden, zo is daar duidelijk geworden. De Graaf benadrukt dat hier meer duidelijkheid over moet komen. Wat is de impact van welke families op het hoogspanningsnet? Wanneer passen welke energiehubs wel? ‘We moeten toe naar meer standaardisatie.’ Wetten en regelgeving Het helpt als wetten en regels worden aangepast, maar dat moet wel volgens een andere systematiek. Volgens De Graaf is de huidige werkwijze te traag voor de noodzakelijke ontwikkeling van energiehubs. Nu worden eerst pilots uitgevoerd, waarna een evaluatie volgt en daarna de wet- en regelgeving wordt aangepast. ‘De urgentie is dermate groot, dat bevoegd gezagen veel eerder aan de slag moeten met het aanpassen van de wet en regels.’ Als de wet- en regelgeving, met landelijke regie, wordt aangepast en energiehubs een normaal onderdeel worden van het energielandschap, verwachten de opstellers van het rapport dat uiteindelijk steeds meer hubs onderling energie zullen uitwisselen. Bijvoorbeeld restwarmte uit bedrijventerreinen naar woonwijken.  ‘Gaandeweg ontstaat er een collectief belang om samenwerking zowel binnen de energiehubs als tussen de energiehubs te vergroten.’  Dan komt volgens De Graaf en zijn team de fase dat energiehubs niet alleen transactioneel zijn, maar ook transformatief: van grote waarde voor de maatschappij, innovatief en relationeel; voor nieuwe samenwerkingen en bedrijvigheid. Lees het artikel ook op Stadszaken.nl   Lees hier de SKBN publicatie over de Smart Energy Hub op Schiphol Trade Park