De winnaars van de PlaBeKa Bokalen 2022 zijn bekend. Schiphol Trade Park in Hoofddorp mocht de bokaal in de categorie Energietransitie op bedrijventerreinen in ontvangst nemen van gedeputeerde Ilse Zaal. Waarderpolder in Haarlem ging er met de prijs in de categorie Organisatiegraad op bedrijventerreinen vandoor.

Het Platform Bedrijven en Kantoren (PlaBeKa) vraagt voor de thema’s Energietransitie en Organisatiegraad extra aandacht door succesvolle initiatieven te belonen wanneer zij zich op dit gebied onderscheiden.

Ilse Zaal: ‘terechte winnaar’
De jury, bestaande uit Ilse Zaal (gedeputeerde provincie Noord-Holland), Tom Grootjen (directeur SAENZ) en Cees-Jan Pen (Lector bij Fontys Hogescholen), wees in de categorie Energietransitie unaniem Schiphol Trade Park als winnaar aan. Het bedrijventerrein onderscheidt zich door het gebruik van een zelfontworpen balanceringssysteem.  

Het balanceringssysteem werd vorig jaar samen met techonologiebedrijf Spectral en netbeheerder Liander ontworpen om alle bedrijven op Schiphol Trade Park toch van elektriciteit te kunnen voorzien, ondanks de congestieproblematiek. Het balanceringssysteem maakt onderdeel uit van een energiecoöperatie die elektriciteit verdeelt tussen bedrijven die wel en niet zijn aangesloten op het net.
Aan de hand van een real time meetsysteem bepaalt de coöperatie wanneer de bedrijven met een aansluiting op het net hun elektriciteit kunnen delen met bedrijven zonder aansluiting. Ilse Zaal: “Dit virtuele net is tot stand gekomen door daadkrachtige samenwerking tussen Schiphol Trade Park, Liander én ondernemers. Schiphol Trade Park is een terechte winnaar.” Andere genomineerden in deze categorie waren OV Hilversum Zuid West en GreenBiz IJmond.

Champions League voor Waarderpolder
Waarderpolder in Haarlem werd door de jury uitverkoren voor de categorie Organisatiegraad op bedrijventerreinen. Ilse Zaal: “BIZ Waarderpolder speelt in de Champions League van de bedrijventerreinenorganisatie. Het business park is voorloper geweest met een bedrijveninvesteringszone en recentelijk is de termijn verlengd. Schoon, heel en veilig zijn hier op orde, maar de pijlen zijn nu heel duidelijk op circulariteit gericht. Het is een landelijk voorbeeld dat haar kennis deelt en daarmee ook de terechte winnaar van de PlaBeKa Bokaal.” Ook BIZ Spoorzicht in Nieuw-Vennep en De Heining in Amsterdam waren voor deze categorie genomineerd.

Circulaire activiteiten hebben in 2030 870 hectare extra ruimte op bedrijventerreinen nodig. Dat blijkt uit onderzoek van SKBN in samenwerking met Rienstra Beleidsadvies en Beleidsonderzoek. 

Het onderzoek focust zich vooral op de deelsectoren recycling en reparatie, omdat die als kernactiviteiten van circulaire economie kunnen worden beschouwd en goed zijn af te bakenen. De verwachting is dat recycling en reparatie als deelsectoren van de circulaire economie de meeste ruimte zullen opeisen in de komende jaren.  

Verder verwacht Gerlof Rienstra van Rienstra Beleidsadvies en Beleidsonderzoek dat groei in andere sectoren zich niet vertaalt in een evenredige groei van de ruimtebehoefte. Onderzoeksinstituut CE Delft gaf eerder aan dat het delen en het verlengen van de levensduur van goederen in potentie leiden tot afname van het ruimtegebruik voor productiefaciliteiten en logistieke activiteiten. 

Om tot de 870 hectare extra ruimte komen, paste Rienstra zijn classificatie toe op de provincie met het grootste aantal en verscheidenheid aan bedrijventerreinen, Noord-Brabant. De uitkomsten extrapoleerde hij vervolgens naar de landelijke situatie en ontwikkeling. 

“Het gaat in dit geval om een groot aantal industriële bedrijven met reparatie en onderhoud als hoofdactiviteit, afvalbehandeling en recycling, alsmede sloop in de bouw en autogarages. Het zijn activiteiten die allemaal een hoge milieucategorie kennen van minimaal 3 en daarmee op een bedrijventerrein thuishoren. In deze sectoren telt Noord-Brabant ruim 5.000 vestigingen, waarvan er meer dan 2.100 op een bedrijventerrein zijn gevestigd. De vestigingen op in totaal 598 bedrijventerreinen hebben een gemiddelde vloeroppervlakte per werkzame persoon van 344 m² in bedrijfsgebouwen”, aldus Rienstra.  

Daarmee is de ruimtebehoefte voor circulaire activiteiten nog niet gedekt. Ook buiten bedrijfsgebouwen is er volgens Rienstra ruimte nodig voor opslag en verwerking. Zo komt de economisch geograaf uiteindelijk tot een gemiddelde vloeroppervlakte van 819 m² per persoon.  

Milieuruimte en ontsluiting 

Om te kunnen voldoen aan de toenemende ruimtevraag voor circulaire activiteiten in de komende jaren is het belangrijk dat er genoeg bedrijventerreinen zijn met een grote milieuruimte en een goede ontsluiting, omdat circulaire activiteiten vanwege hun milieubelasting doorgaans aangewezen worden op afgebakende bedrijventerreinen.  

“Wellicht kunnen incourante kantoorgebouwen op HMC3+-terreinen langs snelwegen, niet aantrekkelijk voor omzetting naar wonen, worden getransformeerd naar circulaire-economielocaties. Bereikbaarheid over de weg en voldoende milieuruimte zijn dan in ieder geval gegarandeerd”, eindigt Rienstra. 

Bedrijventerreinen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de energietransitie. Zo bieden de grote daken van bedrijfspanden veel mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen en zouden bedrijventerreinen ook benut kunnen worden voor het plaatsen van windmolens.

Atlas Plabeka uitgebreid met omvangrijke dataset
Om de potentie van energietransitie op bedrijventerreinen in Noord-Holland en Flevoland in kaart te brengen is de Atlas Plabeka het afgelopen jaar uitgebreid met een omvangrijke dataset rond het thema energietransitie. Deze dataset bevat niet alleen gegevens over energieverbruik, geregistreerde energielabels en infrastructuur, maar ook data over duurzame energiebronnen als zonne-energie, windenergie, geothermie, riothermie en restwarmte van industrie en datacenters. In de intuïtieve viewer van de atlas kunnen al deze data via kaartlagen worden gecombineerd, zodat een beeld wordt geschetst van de potentie voor energietransitie op een bedrijventerrein.

De Atlas Plabeka is, in opdracht van de Metropoolregio Amsterdam en de provincies Noord-Holland en Flevoland, in samenwerking met Buck Consultants International door Tympaan ontwikkeld. In deze interactieve atlas wordt de ontwikkeling van formele (bedrijventerreinen en kantoorlocaties) en informele werklocaties in Noord-Holland en Flevoland in kaart gebracht en gemonitord. De Atlas Plabeka (Platform Bedrijven en Kantoren) is zonder kosten of abonnement vrij toegankelijk.

Integraal overzicht van actuele werklocaties
Door toenemende druk op de ruimte komt ook de ruimte voor werklocaties onder druk. Monitoring van werklocaties is daarom misschien wel belangrijker dan ooit. De Atlas Plabeka voorziet in deze behoefte door een integraal overzicht van de actuele situatie op werklocaties te geven en levert daarmee de basis voor beleid voor toekomstbestendige werklocaties en ruimtelijke inrichting.

Verschillende databronnen komen samen in Atlas Plabeka
Het fundament van de Atlas Plabeka wordt gevormd door een flexibel datawarehouse waarin, deels via geautomatiseerde koppelingen, tal van bronnen worden samengebracht. Dit betreffen onder meer basisregistraties als Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en Basisregistratie Topografie (BRT), waarmee bijvoorbeeld status en ouderdom van bedrijfspanden in beeld worden gebracht. Omdat Tympaan door het CBS gemachtigd is om met CBS-microdata te werken kunnen we jaarlijks een analyse maken van de leegstand op werklocaties. Via het Landelijk Informatiesysteem van Arbeidsplaatsen (LISA) wordt inzicht gegeven in de historische ontwikkeling van de werkgelegenheid per werklocatie.

De Noord-Hollandse subsidie voor slimme oplossingen voor netcongestie om de file op het elektriciteitsnet het hoofd te bieden, is binnen 10 dagen overschreven.

De regeling van € 1,5 miljoen werd door provincie Noord-Holland op 1 augustus geopend en is onder andere bedoeld voor bedrijven die gezamenlijk stroom willen delen op een bedrijventerrein. Maar ook voor bijvoorbeeld bedrijven die zonnestroom niet op het net kunnen zetten en deze direct zelf willen gebruiken of leveren aan de buren. 

Nu blijkt dat er veel belangstelling is voor de regeling, is duidelijk dat de subsidieregeling in een behoefte voorziet. Er is voor maar liefst € 2 miljoen aan aanvragen binnengekomen. De provincie gaat deze aanvragen nu eerst beoordelen. Vanwege de overschrijding kunnen niet alle aanvragen worden gehonoreerd. 

Efficiënter

Er zijn verschillende slimme oplossingen mogelijk om efficiënter of op bepaalde momenten beperkter gebruik te maken van het elektriciteitsnet. Met de subsidieregeling wil de provincie dergelijke slimme energieoplossingen stimuleren, omdat deze in veel gevallen sneller te realiseren zijn dan uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk, waar ook op ingezet wordt.

File op elektriciteitsnet

De subsidie Slimme Oplossingen Netcongestie (SON) is in het leven geroepen omdat het elektriciteitsnet op vele plekken in Noord-Holland ‘vol’ zit. Er is dan sprake van ‘netcongestie’. Netcongestie kan het beste uitgelegd worden als ‘file op het elektriciteitsnet’. Die wordt veroorzaakt doordat steeds meer huizen overschakelen op warmtepompen, bedrijven elektrificeren, het aantal elektrische auto’s groeit en er lokaal steeds meer duurzame energie door zonneparken en windparken wordt opgewekt. De provincie doet er samen met de netbeheerders en gemeenten alles aan om ervoor te zorgen dat het elektriciteitsnetwerk in Noord-Holland optimaal blijft functioneren. 

Succesvol

Dat de regeling binnen 10 dagen is overschreven toont aan dat deze in een behoefte voorziet. De provincie onderzoekt of een aangepaste regeling in 2023 en 2024 weer wordt opengesteld.

Het bedrijventerrein fungeert vaak als een soort pispaal voor alles wat mis is in onze ruimtelijke ordening. Onterecht. Gemeenten zien meer de noodzaak om door te pakken met het ontwikkelen van nieuwe bedrijventerreinen, in het belang van wonen en werken.

Je zou denken dat alle ophef over verdozing en verrommeling van het Brabantse landschap en daar bovenop incidenten rond brand, hinder en geluid en stofoverlast bij industriële bedrijven, voor flinke lokale politieke aandacht voor bedrijventerreinen zorgt. Het tegendeel is waar, zo bleek uit een eerdere landelijke analyse van lokale partijprogramma's, waar de vijf grootste Brabantse steden (B5) en Oss onderdeel van uitmaakten. Bedrijventerreinen zijn hét stiefkindje van de ruimtelijke ordening. Zorgelijk gezien het feit dat er veel en hard wordt gewerkt op bedrijventerreinen.

Zeker 30 procent van de werkgelegenheid, 40 procent van het bruto regionaal product (BRP) en 60 procent van de innovatie komt van bedrijventerreinen. Niet alleen banen voor alle opleidingsniveaus, maar zeker ook voor mbo-vakmanschap, ambachtelijk werk, maakbedrijven en industrie. Voor praktijkgericht en middelbaar opgeleiden een bereikbare arbeidsplaats. Het zijn 'de kurken waarop de lokale en regionale economie drijft'. Ten slotte is de circulaire potentie groot. De reductie van de CO2-uitstoot van duurzame bedrijventerreinen kan net zoveel opleveren als voor aardgasvrije woonwijken. Bedrijventerreinen vervullen een belangrijke functie voor het realiseren en ruimtelijk faciliteren van onze terecht hoge energie- en circulaire ambities.

Nieuwe coalities

Het ongunstige imago van bedrijventerreinen - stereotiep, saai, monofunctioneel en weinig verblijfskwaliteit - werkt niet mee in de gunst om bestuurlijke aandacht. Ze fungeren, zoals ik eerder met Joks Jansen stelde [Eindhovens Dagblad 5 maart], maar al te vaak als een soort ruimtelijke pispaal voor alles wat er mis is in onze ruimtelijke ordening. Programmering, situering, landschappelijk ontwerp en inrichting komt nauwelijks aan bod bij omgevingsagenda's.

Nu de coalitievorming is afgerond, kunnen we zien of de liefde voor bedrijventerreinen in de grootste twaalf Brabantse gemeenten (B5 en middelgrote 7) is toegenomen. Uit de landelijke analyse bleek dat met name Oss, Helmond en Tilburg positieve uitzonderingen waren. Dit blijkt ook uit de coalitieakkoorden. Tilburg pakt de handschoen het meest kordaat op en erkent de brede waarde van bedrijventerreinen. De gemeente komt met een stevige bedrijventerreinenparagraaf en laat, na de terechte zorgen over verdozing van het landschap, zien dat het roer om moet. Dit gaat gepaard met miljoeneninvesteringen. Tilburg pakt door met het herontwikkelen en intensiever benutten van bestaande (planologische) mogelijkheden. Via greendeals zet men in op energiemasterplannen.

Diverse gemeenten zoals Bergen op Zoom, Breda, Waalwijk, Meijerijstad en Helmond erkennen de noodzaak dat er nieuwe bedrijventerreinen nodig zijn. Hoopgevend is dat er in lijn met maatschappelijke ophef strengere en stevige duurzame eisen worden gesteld. Waalwijk stelt: We leggen de lat hoog met aandacht voor landschappelijke groene inpassing, duurzaamheid en klimaat. En we kijken waar we kunnen pionieren door meervoudig ruimtegebruik mogelijk te maken.

De focus ligt op het beter en anders benutten van de ruimte voor met name regionale (mkb) bedrijven. Zo wil Helmond inzetten op bedrijven die passen in het innovatieve ecosysteem van Brainport en die meerwaarde hebben voor de stad. Of zoals Breda stelt: 'Bedrijven die duurzame werkgelegenheid toevoegen voor de Bredanaar en die maatschappelijk verantwoord en duurzaam ondernemen, hebben een streepje voor. Evenals onze lokale mkb'ers en familiebedrijven'. 

Al met al liggen er voor een meer liefdevolle Brabantse aanpak van bedrijventerreinen, hoopgevende coalitieakkoorden. Het sociaaleconomisch, ruimtelijk en duurzaamheidsbelang van bedrijventerreinen wordt steeds meer onderkend.

Visie op wonen

De afgelopen jaren lag de nadruk in het ruimtelijke debat te veel en te eenzijdig op ruimte voor wonen. In de bestuursakkoorden worden voorzichtige stappen gezet om te komen tot een meer integrale benadering van wonen en werken. Transformatie van en wonen op bedrijventerreinen betekent immers ook dat er schuif-ruimte nodig is en gezocht zal moeten worden naar nieuwe locaties. Er is immers al een tekort aan ruimte voor werken en het midden- en kleinbedrijf (mkb). Niet voor niets is het begrip wijkeconomie en ruimte voor het midden- en kleinbedrijf in wijken, kernen en dorpen in opmars. Het mkb is een belangrijke pijler onder lokale leefbaarheid. Er is te weinig plek voor het lokaal midden- en kleinbedrijf en er is een toenemend tekort aan goedkopere bedrijfsruimte. Dit wordt een prioriteit in de op te stellen economische visies.

Extra vraag

Er is extra ruimte nodig voor het faciliteren van de circulaire economie, energietransitie, digitale transformatie en specifieke infrastructuur voor kleinschalige datacenters. Tegelijkertijd hebben we nog nauwelijks een beeld van wat de ruimtelijke gevolgen zijn van deze maatschappelijke ontwikkelingen. De twaalf grootste Brabantse gemeenten zetten de liefde voor bedrijventerreinen vooral om in actuele visies, analyses en verkenningen. Met Tilburg als goed voorbeeld is het zaak deze vaak duurzame en sociaaleconomische woorden om te zetten in daden (het beter benutten van bestaande terreinen en het debat durven voeren over nieuwe locaties), projecten en vooral budgetten. Een bestaand bedrijventerrein toekomstbestendig maken, kost nu eenmaal geld en ambtelijke inzet.

Ik ben benieuwd welke Brabantse gemeenten de veelbelovende woorden bij de begrotingsbehandeling dit najaar omzetten in daden.

Dit artikel is verschenen in het Brabants Dagblad op 4 augustus 2022 en in het Eindhovens Dagblad op 3 augustus 2022.

Foto: Marc Bolsius

InSus, fabrikant van circulaire bouwmaterialen, realiseert op het bedrijventerrein InnoFase in Duiven een nieuwe fabriek die volgens een uniek procedé sandwichpanelen kan recyclen en hiervan nieuwe isolatieplaten produceert. In november van dit jaar opent de fabriek haar deuren. Samen met gemeente Duiven ondersteunt Oost NL de onderneming bij haar vestiging en elektrificatie-proces in Duiven.

De vestiging van InSus past perfect bij het circulaire karakter van InnoFase, dat vanwege haar circulaire ambities in 2020 nog werd onderscheiden met de Circular Economy Award. InSus werkt sinds 2016 aan de ontwikkeling van nieuwe methoden voor de productie van circulaire bouwmaterialen. Het eerste proces dat klaar is voor grootschalige uitrol is het verwerken en opwaarderen van isolatiemateriaal uit afvalstromen. Hiervan wordt een hoogwaardig circulair isolatiemateriaal geproduceerd voor diverse toepassingen in de woningbouw en andere gebouwen.

Directeur van InSus, Harry van Dam: “De nieuwbouw in Duiven maakt het mogelijk de door ons ontwikkelde technieken voor het verwerken en produceren van PU-isolatie (polyurethaan-isolatie) grootschalig toe te passen. Met deze faciliteit gaan wij een enorme CO2-reductie en grondstofbesparing realiseren.” 

Uitstootreductie van 1,5 miljoen ton CO2 per jaar

Tijdens het innovatieve verwerkingsproces van InSus worden gassen, die uit de gerecyclede isolatie vrijkomen, afgevangen. Door het circulaire en klimaatbestendige proces van InSus wordt voorkomen dat de gassen in de atmosfeer terechtkomen. Er is wereldwijd geen recyclingfaciliteit waar deze isolatiepanelen worden gerecycled en de drijfgassen worden afgevangen. Met het nieuwe proces wordt jaarlijks een uitstootreductie van ruim 1,5 miljoen ton CO2 per jaar gerealiseerd ten opzichte van de huidige manier van verwerking van oud isolatiemateriaal.

Bernold Kemperink, teammanager Tech & Energy bij Oost NL: “We zijn trots dat we samen de gemeente Duiven – in persoon van Jeroen Smits - Insus hebben kunnen ondersteunen bij de realisatie van een state of the art circulaire recycle plant. Dit is een mooie stap in de verduurzaming in de bouwsector en een waardevolle toevoeging voor de circulaire sector in Oost-Nederland. We helpen Insus graag bij de verdere uitrol van deze realisatie en de verduurzaming van het proces.”

Duurzame ambities

De opening van de fabriek staat voor november dit jaar gepland. InSus start met ongeveer 20 mensen, dit aantal zal in de toekomst verder oplopen naar enige tientallen. “We hebben nog ruimte voor nieuwe medewerkers die een bijdrage willen leveren aan onze duurzame ambities”, besluit Van Dam.