Kennisatelier Groenblauwe Bedrijventerreinen

Het vergroenen van bedrijventerreinen is niet alleen complex, er hangt ook een flink prijskaartje aan. Tijd om over dat prijskaartje te communiceren, zeggen zowel ondernemers als ambtenaren op de zesde bijeenkomst van de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette in Roermond. Want met goede samenwerking hoeft dat prijskaartje helemaal niet zo hoog te liggen. Het vergroenen, klimaatadaptief en biodivers inrichten van bestaande bedrijventerreinen staat nog altijd in de kinderschoenen, dat is een van de conclusies van Vanessa Silvertand van Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg. Ook op bedrijventerrein Roerstreek, in de gemeente Roermond, kan nog veel gedaan worden. Met eigen parkmanagement is er regie, maar op het vlak van vergroenen werd nog niet intensief samengewerkt. Daar komt nu verandering in, is te zien op de bijeenkomst van de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette (GGBE). Momenteel voert idverde, groenpartij en een van de bedrijven op Roerstreek, een haalbaarheidsstudie uit voor bedrijventerrein Roerstreek, vertelt Silvertand. Ook hier in Roermond weten ze al langer dat groene, gezonde bedrijventerreinen de beste toekomst hebben. Hier willen werknemers werken, maar wel als werk gemaakt wordt van steeds voelbaardere thema’s als hittestress. Ondernemers van Roerstreek zijn dan ook begonnen met het onderzoeken van hun eigen kansen en knelpunten, via de studie van idverde. Deze kansen en knelpunten worden onderverdeeld in de categorieën klimaatadaptatie, biodiversiteit en de leefbaarheid voor medewerkers op het bedrijventerrein. Zij zijn soms duidelijk zichtbaar, maar begeven zich ook ondergronds. Het planten van extra bomen voor schaduw en hittereductie is tenslotte een stuk minder realistisch als daarvoor ook nog eens essentiële bekabeling moet wijken.   Extra bomen is een stuk minder realistisch als daarvoor bekabeling moet wijken   Nadat de kansen en knelpunten bekend zijn, start het nadenken over de mogelijke vergroeningsmaatregelen. Hierover buigen zich zowel de gemeente én de ondernemers op het bedrijventerrein. Zij zoeken naar quick wins ofwel laaghangend fruit, maar zeker ook naar grootschaligere en meer impactvolle maatregelen. Enkele impressies zijn al uitgewerkt om ondernemers op de estafettebijeenkomst een beeld te geven van dergelijke winsten. Het eindresultaat is een toolbox, waarin ondernemers kunnen ontdekken wat zij op de korte en lange termijn kunnen doen. Verplichting Ondernemers stimuleren begint vaak simpelweg met communiceren, een lijntje uitgooien, zegt Anne-Marie Bor van Stichting Adaptie Atelier. De stichting is het initiatief van de gemeenten Enschede, Roeselare, Harderwijk en Antwerpen, die eerder in een andere kerngroep met meerdere gemeenten bijeenkwamen. Wanneer sprake is van actieve communicatie tussen ondernemers en de gemeente, is het tijd voor financiële prikkels. Die zijn nodig, aldus Bor. Ook moeten ondernemers perspectief krijgen op welk termijn een vergroend, gezonder bedrijventerrein een verplichting wordt. ‘Een goed voorbeeld is de gemeente Son en Breugel, die graag zag dat ondernemers op bedrijventerreinen het regenwater bij hun eigen panden afkoppelden. Zij lieten ondernemers weten: over 10 jaar is het verplicht, maar elk jaar dat je eerder bent afgekoppeld, krijg je een korting.’ Een deelnemer uit de zaal vult aan: internationale ondernemers, gevestigd op Nederlandse bedrijventerreinen, zijn in het bijzonder gevoeliger voor het communiceren over de combinatie tussen toekomstige verplichting en een “wortel” voor wie vooruitloopt.   Afkoppeling is over 10 jaar verplicht, maar voor elk jaar eerder krijg je een korting   Het is desalniettemin lastig om ondernemers op privaat terrein te laten versnellen in het klimaatbestendig en natuurinclusief inrichten van hun werkplek. ‘In de Stichting Adaptie Atelier is en wordt gekeken naar financiële prikkels die gemeenten kunnen bieden aan ondernemers op bedrijventerreinen.’ Het vergroenen van Roerstreek wordt ondersteund door de gemeente, onder andere door middel van subsidie. Ook wordt nagedacht over het schenken van bomen. Een financiële prikkel kan net zo goed het aanbieden van een dienst zijn, klinkt op de bijeenkomst in Roermond, zoals het aanbieden van een tegeltaxi, waarmee weggehaalde verharding door de gemeente gratis kan worden opgehaald. Financiële sector Ook de financiële sector stapt steeds vaker naar voren om bedrijventerreinen die transitie te laten doorlopen. Zij hebben immers een belang, want veel van hun klanten zijn ondernemers en een klimaatadaptief ingericht bedrijventerrein kan economisch ook veel opleveren. Wat kunnen banken, verzekeraars en pensioenfondsen bijdragen? Ook Vylon Ooms, beleidsadviseur bij het Verbond van Verzekeraars, hamert erop dat goede communicatie dé sleutel is om ondernemers te laten verduurzamen en te vergroenen. ‘Het helpt enorm als ook verzekeraars hun klanten benaderen over wat zij kunnen bijdragen aan een leefbaardere werklocatie en dat zij hun boodschap verkondigen zij aan zij met die van de overheid.’ Ondernemers reageren minder sterk op klimaatrisico’s en toenemende effecten zoals hittestress. Ondanks de juist relatief hoge perceptie van klimaatrisico’s. Dit heeft veelal te maken met het vestigingsklimaat op en rondom een bedrijventerrein, dat elders lang duurt om opnieuw op te bouwen. Juist daarom, zegt Ooms, is het belangrijk voor financiële partijen om ondernemers erop te wijzen wat zij kunnen doen om dat vestigingsklimaat dan in ieder geval te beschermen. In een schema, waarin een verdeling wordt gemaakt tussen nieuwbouw en bestaande bouw, laat Ooms een scala aan mogelijke ingrepen zien die naast biodiversiteit ook helpen om klimaatadaptiever te worden. Op bedrijventerreinen kan worden nagedacht over het kiezen van waterbestendige materialen, wadi’s of zelfs een lokale waterkering. ‘Overheden en verzekeraars kunnen in advies bijdragen, maar natuurlijk altijd wel in combinatie met financiële prikkels’, voegt Ooms toe. Vanuit gemeenten zijn vooral de subsidies van gemeenten, provincies en waterschappen bekend, maar wie kent de groenregeling (Regeling Groenprojecten), groene leges en de duurzame rioolheffing? Verzekeraars hebben ook veel financiële instrumenten tot hun beschikking om hun klanten gericht te ondersteunen in hun vergroeningsproces. Zo bestaan er heel wat kortingen, zoals de rente-, inkoop- en premiekortingen, kunnen verzekeraars gratis advies geven en zijn er groene obligaties. Ooms hoopt dat in Nederland hard wordt doorgewerkt aan klimaatadaptatie en biodiversiteit voor het te laat is, maar hij is vooral hoopvol over klimaatadaptief herstel van locaties als bedrijventerreinen. ‘We zouden eigenlijk moeten borgen in wetgeving dat herstelwerkzaamheden klimaatadaptief gebeuren, zodat zoiets niet nog eens kan gebeuren.’ BIZ Op de bijeenkomst in Roermond is een praktijkvoorbeeld in Eindhoven aangehaald, de stad waar de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette de eerste bijeenkomst had. Hier wordt een steeds populairdere constructie gebruikt waarmee georganiseerde ondernemers op een bedrijventerrein slagvaardiger kunnen omgaan met biodiversiteits- en klimaatadaptieve ambities: de bedrijveninvesteringszone (BIZ). Met een BIZ kan een volgende stap gezet worden in de opgaven Op bedrijventerrein De Hurk werd zo’n BIZ in 2023 opgericht. Eric Duffhuis, parkmanager van het bedrijventerrein, chargeert wellicht een beetje als hij vertelt over de lange Brabantse historie van ‘elkaar opzoeken en elkaar iets gunnen via de bier- en borrelclub op het bedrijventerrein’, maar op De Hurk wordt met die constructie resultaat geboekt. Er wordt gestructureerd samengewerkt aan de transitie naar een aantrekkelijker bedrijventerrein in 2050. Met de BIZ kan volgens Duffhuis een volgende stap gezet worden in de opgaven, een professionaliseringsslag, doordat een grote groep ondernemers consensus bereikt over de koers die zij willen varen op groene thema’s. ‘We borgen en bouwen uit wat er al is, maar met de BIZ komt er een focus op gezamenlijke, lange- en kortetermijndoelen. We zijn nu een sterke gesprekspartner voor de politiek, omliggende gebieden en externe organisaties.’ Er is veel draagvlak voor de samenwerking. Meer dan de helft van de WOZ-waarde op De Hurk zit aan tafel bij netwerksessies en sessies voor kennisdeling. Het draagvlak voor klimaatadaptieve maatregelen kan ook worden verklaard door de wettelijke draagvlakeisen die zijn opgesteld. Een nieuwe maatregel ziet enkel het licht als minimaal 50 procent van ‘bijdrageverplichtingen’ een stem uitbrengt, minstens twee derde stemt voor en tot slot moet de opgetelde waarde van WOZ-objecten van voorstemmers hoger zijn dan die van de tegenstemmers. De BIZ lijkt dus de ideale manier om ondernemers te organiseren, al waarschuwt Duffhuis ervoor dat er veel bij komt kijken. ‘Niet overal landt de BIZ, daar moet wel echt samenhang en ambitie voor zijn. Op Eindhoven Airport heb ik laatst nog geadviseerd om het toch niet te doen.’ Dit artikel werd geschreven door Jesse Kiel naar aanleiding van de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette op 8 april 2024 in Roermond en wordt gepubliceerd in vakblad Groen.  

OD205: revitaliseer bestaande bedrijventerreinen vanuit de bodem  In opdracht van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie ontwikkelde OD205 een ontwerpaanpak om bestaande bedrijventerreinen te revitaliseren - met het abiotische systeem (water en bodem) als vertrekpunt. Door bovengronds aan te haken op de kwaliteiten en kenmerken van de ondergrond en de regeneratieve capaciteiten van de bodem te benutten, kunnen deze terreinen transformeren in toekomstbestendige en gezonde werkomgevingen: biodivers en klimaatadaptief, duurzaam, veerkrachtig - en met een gebiedseigen signatuur. Daar profiteren alle stakeholders van: gemeenten, ontwikkelaars, ondernemers, werknemers - en bodem en natuur.  Of ze nou gebouwd zijn op de veengronden van Zuid-Holland, op Friese klei of op de zandgronden in Overijssel: op de 3800 bestaande bedrijventerreinen in Nederland ontbreekt iedere relatie met het abiotische systeem - dankzij een dik pakket bouwzand waarmee de ondergrond is afgedekt. Bovengronds zijn deze terreinen pragmatisch ingericht: met (mono)functionele bebouwing, veel verhard terrein en een doelmatige ontsluiting.  Dit maakbaarheidsdenken ten aanzien van onder- en bovengrond resulteerde in generieke en gebiedsvreemde werkomgevingen die bovendien sterk versteend zijn. Met een grondbeslag van duizend vierkante kilometer maken bestaande bedrijventerreinen bijna 30% van het bebouwde oppervlak in Nederland uit. Maar: niet meer dan één procent daarvan bestaat uit groenblauwe structuren.  Dat maakt deze bedrijventerreinen tot kwetsbare werklocaties. Versteend en ontkoppeld van de ondergrond als ze zijn, hebben bestaande bedrijventerreinen geen weerwoord op hittestress, wateroverlast en droogte. "Natuurfenomenen die de komende jaren alleen maar verergeren," stelt stedenbouwkundige Judit Gaasbeek Janzen van het Rotterdamse bureau voor landschap en stedenbouw OD205: "Bestaande bedrijventerreinen vormen bovendien vaak een barrière voor de groenblauwe netwerken tussen stad en land en hebben een lage verblijfskwaliteit. Dat heeft ook economisch impact." Veel bestaande bedrijventerreinen zijn toe aan herstructurering. Gebouwen en infrastructuur zijn verouderd, de energietransitie en de klimaatcrisis vergen extra ruimte. Die herstructurering wordt echter niet integraal of systemisch aangepakt, maar aangevlogen vanuit duurzaamheidseisen aan de bovengrond: stenen maken plaats voor beplanting, bermen worden ingezaaid met zomerbloeiers, daken met subsidie vergroend - zonder te kijken naar noodzaak en effect van zo'n ingreep in relatie tot het abiotische systeem Gaasbeek Janzen: ''Dat maakt deze ingrepen tot symptoombestrijding, vaak op kavel- en bedrijfsniveau. Vanuit ondernemersperspectief misschien logisch, maar ook een gemiste kans."  Dat kan doelmatiger en effectiever, stelt de stedenbouwkundige van OD205. Als voorbeeld noemt Gaasbeek Janzen de inzet van groendaken: "Die zijn van waarde op klei en veen, maar niet op zand. Op klei loopt hemelwater langzaam weg. Hier kan een groendak overtollig water opvangen en gedoseerd afgeven aan de bodem. Op veen helpt een groen dak door dat overtollige water te verdampen, zodat het niet aan de bodem wordt afgegeven." Op hoge zandgronden zonder wateraanvoer zijn groendaken minder aan te bevelen: "In periodes van droogte kampen juist deze gronden met watertekorten, droogteoverlast en een dalend grondwaterpeil. Groendaken bewijzen dit bodemtype geen dienst; ze houden juist water vast."  Revitaliseren van bestaande bedrijventerreinen vanuit de bodem vraagt zodoende om een systeemtransitie in de gebiedsontwikkeling, stelt Gaasbeek Janzen: "Het maakt van het herstructureren van deze werklocaties maatwerk, afgestemd op de lokale karakteristieken van de ondergrond. Winst voor de stakeholders: je krijgt er een duurzaam en veerkrachtig bedrijventerrein voor terug, biodivers en klimaatadaptief - en met een gebiedseigen groene signatuur."  In ontwerpend onderzoek in opdracht van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie ontwikkelde OD205 een praktijkgerichte ontwerpaanpak voor die transitie-op-maat. Gaasbeek Janzen: "Onze aanpak kun je gebruiken als leidraad bij de herstructurering van huidige bedrijventerreinen op de drie hoofdbodemtypes in Nederland: klein, veen en zand. Daarbij doen we voorstellen voor ingrepen die op maat gesneden zijn voor die bodemtypes, de bodems zelf gezonder maken en werkelijk effect sorteren bij het toekomstbestendig en vitaal maken van bestaande bedrijventerreinen."  Op de website van OD205 is te lezen hoe het abiotische systeem kan bijdragen om bestaande bedrijventerreinen te transformeren in toekomstbestendige en gezonde werkomgevingen: https://www.od205.nl/collectie/bouwen-vanuit-de-bodem/ 

In de Green Deal Lage Weide worden alle duurzaamheidsdoelen voor het grootste bedrijventerrein van de provincie Utrecht bij elkaar gebundeld. Hiermee moet de samenwerking tussen de ruim achthonderd bedrijven en tweehonderd vastgoedeigenaren concreter worden gemaakt. Op de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette die medio september in Utrecht werd gehouden, deelde een kopgroep van ondernemers hun verhaal.   Op bedrijventerrein Lage Weide is vergroenen en verduurzamen nogal een opgave. Het is met 16 hectare vol distributiecentra, zwaar materieel en kantoorpanden het grootste terrein van de provincie Utrecht. En daarmee ook de perfecte stop voor de Groene, Gezonde Bedrijventerreinen Estafette voor de vraag: hoe kijkt de ondernemer tegen die vergroeningsopgave aan? Op de estafettebijeenkomst op Lage Weide op 18 september staat het perspectief van ondernemers centraal, zij zijn tenslotte de spil voor de transitie op hun eigen terrein. Zij willen graag een steentje bijdragen, zegt spreker Elwin de Vink, business developer Duurzame Leefomgeving bij Donker Group. Maar op bedrijventerreinen gaat het uiteindelijk ook gewoon om andere prioriteiten. ‘Ondernemers hebben rekeningen, doelen te halen en grote groepen werknemers om naar uit te kijken’, voegt De Vink eraan toe. ‘Als je vanuit hun perspectief gaat kijken, dan draait het vooral om een return on investment’. Die return on investment, zoals ook bij eerdere estafettedagen duidelijk werd, komt in de vorm van gezondheidsbaten voor de werknemer en een lagere rekening achteraf. Suzanne Schilderman, wethouder Economische Zaken en Circulaire Economie opende de estafettestop met het benadrukken van de steun die de gemeente biedt aan bedrijventerreinen als Lage Weide. ‘Ik merk dat deze locaties steeds meer in de aandacht staan, maar nog niet genoeg. Dat is de reden waarom we als Utrechts bestuur extra geld uittrekken voor verduurzaming en in ons coalitieakkoord een hoofdstuk wijden aan het koppelen van beleid en de uitvoering daarvan.’ Tweedeling vermijden Om enkele van die groene baten nog eens te noemen: een groene omgeving scheelt op termijn bijvoorbeeld ziektedagen en uitval. Voor een enkele collega levert dit mogelijk meer dan 10.000 euro op, baseert De Vink op data van de Medibank Health Insurance. Met duizend collega’s tikt dat door tot in de miljoenen. Maar het stopt niet bij de mentale en fysieke gezondheid: vergroeningsmaatregelen bieden verkoelingseffecten, verhogen de isolatiewaarde van panden en verlengen de levensduur van zonnepanelen. De Vink: ‘Het is gevaarlijk als we een tweedeling tegemoet gaan tussen versteende en ongezonde bedrijventerreinen en groene, gezonde bedrijventerreinen. Wie achterblijft, zal merken dat de aantrekkingskracht voor bedrijven om zich op jouw locatie te vestigen, sterk afneemt.’ Green Deal Ondernemers op de Lage Weide wachten niet af en werken al enige tijd aan een eigen Green Deal Lage Weide, in samenwerking met de provincie Utrecht, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, ECUB en de Rabobank. De deal bestaat uit vier thema’s: energietransitie, duurzame mobiliteit, klimaatadaptatie en circulaire economie. In de Green Deal worden concrete acties vermeld die tot snelle resultaten kunnen leiden. Ook de governance (middelen-capaciteit) van het programma worden op hoofdlijnen vastgelegd. ‘De meeste Green Deals gaan vaak vooral nog over energietransitie, maar volgens ons gaat duurzaamheid nog veel verder’, aldus Roeland Tameling, directeur parkmanagement van het bedrijventerrein. Hij noemt onder andere de impact op de sociale cohesie van werkgevers en werknemers, maar ook duurzamere bedrijfsvoering. Met een kopgroep van dertien bedrijven worden al eerste stappen gezet. Op Lage Weide zijn al zestien bomenacties georganiseerd, de gemeente heeft geholpen met het aanleggen van 1 hectare hooiland en er zijn diverse andere acties opgezet. Het bedrijf Groenpand heeft een groene gevel, Uranus Cultuurlab heeft een medewerkerstuin en er zijn groene parkeerplaatsen aangelegd. Anne de Roos van Veerkracht en Ronald Crombag van De Boom en het Meer zijn twee van die ondernemers uit de kopgroep Vergroening Lage Weide. Zij zien in de vergroeningsacties hoe graag bedrijven op Lage Weide hun bijdrage doen aan het verbeteren van het vestigingsklimaat voor bedrijven en werknemers. ‘Ons bedrijventerrein is al wat ouder, maar wel functioneel, goed bereikbaar en een veilige werkomgeving. Ondernemers gaan rechtop zitten als je hen vraagt “hoe houden we dat in de toekomst zo?”’, aldus De Roos. Zij willen volgens haar graag aan tafel over het onderwerp, maar direct aan de slag gaan gaat voor ondernemers hand in hand met een duidelijke visie. ‘Een droombeeld vraagt om actie, collectieve acties vanuit het parkmanagement.’ Kwetsbare medewerkers Dat de samenwerking op zo’n groot bedrijventerrein ingewikkeld is, ervaren ze ook bij sociaal werkgever UW Werkmaatschappij, ook gevestigd op Lage Weide. Zij detacheren kwetsbare werkzoekenden door heel de provincie, binnen UW zelf en extern. ‘Onze medewerkers staan vaak in constante overlevingsstand, waarbij onderdak en gezond eten niet gegarandeerd zijn’, zegt Tineke Lissenburg, KAM-coördinator (kwaliteit, arbeidsomstandigheden en milieuvriendelijk) bij UW en lid van de kopgroep vergroening. ‘Voor ons is het van groot belang om van hen duurzamere werknemers te maken.’ Een van de beoogde plannen om te vergroenen voor hun welzijn ligt naast een van de bedrijfsruimtes waar snoep en supplementen worden ingepakt. Lissenburg laat een klein, rechthoekig grasveldje zien met vijftien meidoorns en jonge appel- en krentenbomen die het resultaat zijn van een van de eerdergenoemde bomenacties. Het is een eerste stap in het toevoegen van terreingroen waar medewerkers in de lunch een luchtje kunnen scheppen. ‘We zijn in gesprek met de gemeente om duurzaam, hufterproof buitenmeubilair over te nemen om hier te kunnen plaatsen’, vertelt Lissenburg over haar toekomstvisie voor UW. Samenwerken met andere bedrijven op Lage Weide blijkt nog een flinke opgave. Zo heeft UW voertuigen nodig die nog niet elektrisch kunnen rijden, maar coördinatie met andere bedrijven op het terrein is niet mogelijk door de specifieke eisen waar de wagens aan moeten voldoen. En voor ondernemers blijft het een financiële kwestie. Zo zat UW vorig jaar in een ruimere positie, waarop het bedrijf besloot om bewuster klanten aan te trekken op basis van een duurzamer profiel. Daarvoor werd een groene meetlat gehanteerd, die klanten beoordeelde op onder andere milieuprestaties, afvalproductie, sociale prestaties en waterverbruik. Een jaar later is de vraag naar UW’s diensten teruggedrongen en kan de lat minder hoog worden gelegd. ‘Al blijven we er bij onze klanten op aandringen dat ook zij verduurzamen, bijvoorbeeld door hun verpakkingsmaterialen waar onze medewerkers mee werken.’  

Het eerste groene lunchrondje van Schiphol is een feit Medewerkers van het Business Park Oude Meer kunnen tussen de middag een flinke wandeling maken over bloemrijke paden, langs waterpartijen en bomenrijen. Gedeputeerde Esther Rommel en wethouder Marja Ruigrok (Haarlemmermeer) hebben het rondje officieel geopend.  Lunchrondje: dé remedie tegen de middagdip  Stichting Parkmanagement Schipholregio heeft in samenwerking met de gemeente Haarlemmermeer en provincie Noord-Holland het lunchrondje en de bloemrijke paden ontwikkeld. Samen met hovenier Boogaard is er maatwerk geleverd en zijn er voor de biodiversiteit bijen- en vlindervriendelijke kruiden- en bloemenmengsels geplant. “Tussen de middag even 20 minuten rondlopen tussen het groen draagt bij aan werkplezier, vitaliteit en de productiviteit. Vergroening maakt het vestigingsklimaat op het businesspark een stuk aantrekkelijker”, aldus parkmanager Dorita Megens. Gedeputeerde Esther Rommel: “Meer groen is heel prettig voor de medewerkers, maar is ook essentieel voor het verbeteren van de biodiversiteit. Minder steen en meer natuur verminderen hitteproblemen en zijn goed voor waterberging.”  Prijsvraag De provincie heeft een subsidieregeling voor het verbeteren en verduurzamen van bedrijventerreinen. Het lunchrondje komt voort uit een prijsvraag die in 2017 was gekoppeld aan de regeling.  Esther Rommel: ”Hoveniersbedrijf Eijkelboom heeft voor het vergroeningsplan op bedrijventerrein Oude Meer destijds de 2e prijs gewonnen die bestond uit een kleine financiële bijdrage voor het realiseren van meer groen. De parkmanagementorganisatie en hovenier hebben het plan nog verder uitgewerkt en er een veel groter project van gemaakt. Ik hoop dat er op meer bedrijventerreinen soortgelijke initiatieven gerealiseerd worden.”  Foto: gemeente Haarlemmermeer

In de nieuwe collegeperiode wil de Provincie Zuid-Holland ook werk maken van groene gezonde bedrijventerreinen. In de provincie werken ongeveer 450.000 mensen bij zo’n 26.000 bedrijven die zijn gevestigd op bedrijventerreinen. Bedrijventerreinen zijn doorgaans hete, weinig inspirerende plekken en slechts 1% ervan bestaat uit natuur. Maar daar komt verandering in als het ligt aan de Provincie Zuid-Holland, SKBN, Stichting Steenbreek, IVN Natuureducatie, Samen Klimaatbestendig en NL2025.Samen organiseren zij de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette. Op groene, gezonde bedrijventerreinen komen naast vergroening en gezondheid andere belangrijke opgaven samen zoals biodiversiteit, klimaatadaptatie, schone energie, hergebruik van materialen en mobiliteit waardoor de leefbaarheid en duurzaamheid sterk verbetert. Tijdens de estafettedag Groene Gezonde Bedrijventerreinen op 20 juni bespraken de partners met de Zuid-Hollandse gemeenten, groenbeheerders en bedrijven de te nemen hordes om samen deze werklandschappen van de toekomst te realiseren. Groeiend bewustzijn voordelen groene gezonde bedrijventerreinen In het hele land wordt er bij verschillende provincies een estaffettedag Groene gezonde bedrijventerreinen georganiseerd. De provincie Zuid-Holland nam het stokje over van Provincie Overijssel en geeft het stokje door aan Lage Weide in Utrecht. Tijdens de dag bleek dat de toenemende bewustwording van de voordelen van groene gezonde bedrijventerreinen, groeit. Werknemers die bijvoorbeeld uitzicht hebben op groen zijn 15% productiever en er is 23% minder ziekteverzuim. De interesse van bedrijven en lokale overheden is groot om de ervaren hordes uit het verleden te overwinnen. Een van deze hordes is het idee dat vergroening meer geld kost. En dat meer biodiversiteit op een terrein meer lasten veroorzaakt, zoals bijvoorbeeld plagen. Werklandschappen van de toekomst De aanwezigen tijdens de dag zien dan ook volop kansen samen te werken aan innovatieve oplossingen voor bedrijventerreinen die zowel economisch bloeiend zijn en een positieve impact hebben op mens, natuur en milieu. Op deze manier zijn de terreinen in de toekomst ook aantrekkelijk voor een nieuwe generatie werknemers. Ter illustratie, enkele quotes van de dag Boyd Bartels, projectleider ondernemerscollectieven: “Bedrijven moeten bereid zijn tijd en geld te investeren in hun eigen werkomgeving. Alleen met een gestructureerde samenwerking kom je verder en word je een serieuze gesprekspartner voor de overheid. Dit leidt vaak tot hogere budgetten om samen opgaven aan te pakken.” Ron Kervezee, programmaleider gemeente Alphen a/den Rijn: “Meer groen op bedrijventerreinen vraagt om een lange termijn aanpak voor het onderhoud. Om de continuïteit te waarborgen kan het interessant zijn om als gemeente de budgetten voor het groenonderhoud over te hevelen naar de georganiseerde bedrijventerreinen. Wel onder de voorwaarde dat de bedrijven daar extra geld voor onderhoud aan toevoegen.” Rolf Balvert, GKB groep: “Wij geloven dat het kan: meer groen op bedrijventerreinen, zonder dat het veel meer kost. De groenprofessionals werken al lange tijd samen, bijvoorbeeld binnen NL Greenlabel of de VHG, in het opbouwen van de kennis over het juiste groen dat bijdraagt aan de biodiversiteit of de vermindering van hittestress of wateroverlast. De kennis is er. Nu moeten we het gaan doen.” Krachtig aan de slag Gedeputeerde Meindert Stolk benadrukte dat de provincie Zuid-Holland in de nieuwe coalitie een duidelijke rol voor zichzelf ziet in de inrichting van gezonde leef- en werkomgevingen. Hij riep alle aanwezigen op samen krachtig aan de slag te gaan met de werklandschappen van de toekomst. Want werknemers zijn gezonder, productiever én gelukkiger in groene omgevingen. Ook geïnteresseerd in samenwerken aan groene, gezonde bedrijventerreinen? Bekijk voor tips deze website.   De volgende estafettestop van de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette is op maandag 18 september op Lage Weide in Utrecht.  

Het duurzaam, natuurinclusief en klimaatbestendig inrichten van bedrijventerreinen stond centraal tijdens de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette die op dinsdag 7 maart werd gehouden in Deventer. In de Gasfabriek waren ruim zeventig belangstellenden aanwezig om te luisteren én zelf aan de slag te gaan. Hoofdspreker was voormalig rijksbouwmeester Floris Alkemade die zijn visie deelde over hoe de grote opgaven van deze tijd het best aangepakt kunnen worden. Fundamentele veranderingen in denken en handelen zijn daarbij volgens hem noodzakelijk. ‘Zoals we nu bezig zijn, gaat ten koste van onvervangbare schoonheid’, hield hij de zaal voor. Metro Mix Hij pleitte voor tranformative change: een ander manier van zaken aanpakken en het niet op de geëigende manier doen. Dat betreft volgens Alkemade zowel de sociale en economische als de technologische structuren van onze maatschappij in de komende 30 jaar. ‘Het verhaal moet niet gaan over hoe moeilijk het is om te veranderen, maar over wat we willen met die verandering. De tijd is op om zaken door te laten gaan zoals ze nu gaan.’ Met betrekking tot groene, gezonde bedrijventerreinen noemde Alkemade de Metro Mix (‘een mooie gereedschapskist’) waarin handvatten worden gegeven hoe we verschillende vormen van wonen en werken kunnen mengen in transformatiegebieden. Het komt volgens de voormalig rijksbouwmeester aan op: hoe kunnen we dat spoor van verwoesting niet achter ons laten. Ondernemersplan Arap-John Tichelaar, directeur van inkooporganisatie Transferro in Zwolle en voorzitter van de ondernemersvereniging van bedrijventerrein Hessenpoort, vertelde over de vergroening van het bedrijventerrein in Zwolle. Hij legde de nadruk op het eerst maken van een eigen ondernemersplan en het vinden van financiële bronnen om dan naar de gemeente te gaan. ‘Gemeenten willen graag één aanspreekpunt, dus het helpt als er een organisatie is: een ondernemersvereniging of een BIZ, een bedrijveninvesteringszone.’ Hij gaf overheden het advies: daag ondernemers uit. Workshops Het middaggedeelte van de bijeenkomst bestond uit zes workshops over onder andere publiek-private samenwerking, het belang van biodiversiteit, het versnellen van verduurzaming, vergroenen van bedrijventerreinen, en het ontwerpen van groen en gezond. Zuid-Holland De bijeenkomst was georganiseerd door Provincie Overijssel, De Natuur en Milieufederaties, NL2025, Kennisnetwerk Regionale Economie Overijssel, Natuur voor Elkaar, Stichting Steenbreek en SKBN. De volgende Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette is op dinsdag 20 juni in Zuid-Holland.

Op vrijdag 10 maart ondertekenden gedeputeerde Willy de Zoete van provincie Zuid-Holland en Jelle de Jong van IVN/Werklandschappen van de Toekomst een intentieverklaring, een Green Deal. Hiermee geven beide partijen aan de komende 10 jaar samen te werken aan de transitie naar toekomstbestendige bedrijventerreinen. En dat is hard nodig, want slechts 1% van alle bedrijventerreinen bestaat uit natuur. Het zijn grijze, versteende omgevingen. En dat terwijl zo’n 450.000 mensen in Zuid-Holland op een bedrijventerrein werken. De ruim 3.000 bedrijventerreinen in Nederland vormen een belangrijk deel van het bebouwde oppervlak en passen in toenemende mate niet meer bij deze tijd. Op dit moment bestaat slechts 1% van de 100.000 hectare bedrijventerreinen in Nederland uit ‘natuurlijke elementen’. Bedrijventerreinen zijn daardoor gevoelig voor hittestress en wateroverlast bij heftige neerslag en daarmee voor schade aan gebouwen en wegen. Planten en bomen verkoelen, vangen water op en zuiveren de lucht. Daarnaast zorgt groen voor een betere (psychische) gezondheid van werknemers en liggen er grote kansen voor de biodiversiteit, die in ons land ernstig onder druk staat. Gedeputeerde Willy de Zoete (Economie): "We zijn als provincie erg blij met deze Green Deal. Deze intentieverklaring sluit goed aan bij hoe wij als provincie ons willen inzetten voor toekomstbestendige bedrijventerreinen. Om een aantrekkelijk vestigingsklimaat te behouden, is een transitie nodig van reguliere bedrijventerreinen naar werklandschappen van de toekomst. Dit is niet alleen financieel noodzakelijk, maar ook vanuit brede welvaart essentieel voor de gezondheid van werknemers en de leefbaarheid op deze terreinen. Wat zou het mooi zijn om de ‘hete kooltjes in het Zuid-Hollandse landschap’ om te toveren tot plaatsen waar men graag werkt, langsfietst als recreant, of waar men in de lunchpauze met plezier een blokje om loopt." Nieuw normaal Werklandschappen van de Toekomst werkt in negen jaar toe naar een ‘nieuw normaal’: groene, toekomstbestendige bedrijventerreinen door heel Nederland. Om dit te bereiken start een groot onderzoeksprogramma met vier zogenoemde ‘living labs’ en tien ambassadeursterreinen. Deze living labs zullen fungeren als proeftuinen. Hier wordt onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld de koelende waarde van groene gevels en de combinatie van zonnepanelen en groene daken. Een gefaseerde en lerende aanpak leidt ertoe dat minimaal 1000 bedrijventerreinen stappen zetten richting toekomstbestendige ‘werklandschappen’. Green Deal Jelle de Jong van IVN Natuureducatie ondertekende de Green Deal namens Werklandschappen van de Toekomst. De Jong: ‘Door Green Deals te sluiten, worden provincies bondgenoot in onze missie. Als koploper krijgt Zuid-Holland cofinanciering voor aanpassingen op geselecteerde bedrijventerreinen en krijgt het vestigingsklimaat een positieve impuls. De provincie draagt bij door kennis te delen, passend beleid te maken en te investeren in verduurzaming van bedrijventerreinen. Fantastisch om zo’n toekomstgerichte provincie als Zuid-Holland aan boord te hebben!’ Over Werklandschappen van de Toekomst Werklandschappen van de Toekomst is een brede beweging van partijen die met innovaties op diverse terreinen toewerken naar toekomstgerichte, groene, gezonde en klimaatbestendige bedrijventerreinen. Lees meer op: Werklandschappen van de Toekomst (ivn.nl) Over de provincie Zuid-Holland De provincie zorgt voor aantrekkelijke, goed functionerende en toekomstbestendige bedrijventerreinen voor werkgevers, werknemers en bedrijven. Zij combineert dit met andere grote maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie en klimaatadaptatie. Samen met haar partners draagt de provincie bij aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat met bedrijventerreinen van duurzame kwaliteit waarbij het van groot belang is dat met meer groen een gezonde leef- en werkomgeving wordt gecreëerd. Kijk voor meer informatie op: 7 tips: Bedrijventerreinen vergroenen.

Bedrijventerreinen in Nederland worden dankzij een impuls uit het Nationaal Groeifonds de komende jaren omgetoverd tot groene, klimaatbestendige en energie-efficiënte plekken, waar werknemers prettig kunnen werken in een gezonde omgeving. Vandaag besloot de ministerraad op basis van het advies van het Nationaal Groeifonds om 26 miljoen euro toe te kennen aan het programma Werklandschappen van de Toekomst. ‘Dit is fantastisch nieuws,’ reageert directeur Jelle de Jong van IVN Natuureducatie, een van de drijvende krachten achter de aanvraag. ‘De huidige versteende bedrijventerreinen hebben ons veel welvaart en vooruitgang gebracht. Maar medewerkers en omwonenden vragen nu om een volgende stap, die nodig is in een veranderend klimaat, nodig voor het welzijn en de gezondheid van mensen en niet te vergeten de onder druk staande biodiversiteit.’ Een brede coalitie van zo’n dertig betrokken partijen, waaronder IVN Natuureducatie, sloeg vorig jaar de handen ineen om uiteindelijk te komen tot het kennisprogramma ‘Werklandschappen van de Toekomst’. De aanvraag bij het Nationaal Groeifonds werd ondersteund en ingediend door het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Hoogstnoodzakelijk aangezien van de huidige 100.000 hectare aan bedrijventerreinen, die ons land telt, slechts 1 procent bestaat uit ‘natuurlijke elementen'. Daardoor is 87% van de 3.500 bedrijventerreinen gevoelig voor wateroverlast bij heftige neerslag. Daarnaast is de verwachting, dat als er niets verandert, over dertig jaar de gemiddelde gevoelstemperatuur op een zomerse dag op een bedrijventerrein zal zijn opgelopen tot 40,8 graden Celsius. Door te vergroenen worden deze problemen weggenomen en worden de bedrijventerreinen aantrekkelijker gemaakt voor werknemers. Dat is belangrijk want ruim een derde van het langdurig ziekteverzuim heeft een psychische oorzaak en is gerelateerd aan werkdruk. Uit allerlei onderzoek blijkt dat groen zorgt voor een betere (psychische) gezondheid en helpt tegen stress. Bovendien liggen er op de industrieterreinen grote kansen voor de biodiversiteit, die in ons land ernstig onder druk staat. Bijna 500 bedrijventerreinen liggen immers op minder dan 500 meter van een Natura 2000-gebied. De oorspronkelijke aanvraag van ‘Werklandschappen van de Toekomst’ werd in april van dit jaar nog aangehouden. Het Nationaal Groeifonds gaf aan alleen de innovatie te willen financieren, voor opschaling diende een beroep op andere partijen te worden gedaan. Nu is de aangescherpte aanvraag dus alsnog toegekend. ‘Groen ommetje’ In het programma ‘Werklandschappen van de Toekomst’ worden de onaantrekkelijke kale bedrijventerreinen getransformeerd naar werklocaties waar medewerkers graag komen. Na het thuiswerken tijdens COVID-19, waarin veel mensen gewend raakten aan een ‘groen ommetje’ kunnen ze hier met plezier werken, collega’s ontmoeten en tussendoor ontspannen. Het groen, zowel binnen als buiten, moet bijdragen aan werkplezier, vitaliteit en productiviteit. Aantrekkelijk vestigingsklimaat Daarnaast worden risico’s van hitte en wateroverlast beperkt door het inzetten van grotendeels groene en natuurlijke oplossingen op daken, gevels, parkeerterreinen, wandelpaden in de openbare ruimte. Ook wordt gewerkt aan duurzame opwekking van energie, het bevorderen van een circulaire samenleving en een versterking van de biodiversiteit. Uiteindelijk zal de vergroening en verduurzaming van de terreinen leiden tot een aantrekkelijk vestigingsklimaat en stijgende vastgoedwaarde op bedrijventerreinen.  Nieuw normaal Met de toekenning uit het Nationaal Groeifonds wil de coalitie achter de ‘Werklandschappen van de Toekomst’ de komende negen jaar toewerken naar een ‘nieuw normaal’. Om dit te bereiken start een groot onderzoeksprogramma met vier zogenoemde ‘living labs’ en tien ambassadeursterreinen. Deze living labs zullen fungeren als proeftuinen. Hier wordt onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld de koelende waarde van groene gevels en de combinatie van zonnepanelen en groene daken. Daarnaast worden green deals (bestuurlijke overeenkomsten) gesloten met zes provincies. Deze provincies worden de komende 9 jaar partner in het programma om de vergroening en verduurzaming van bedrijventerreinen te versnellen. Samen met provincies zal de definitieve selectie worden gemaakt van bedrijventerreinen waar de pilots plaatsvinden. Doel van dit alles is dat binnen tien jaar minimaal duizend bedrijventerreinen (een derde van het totaal) zich bij de groene beweging hebben aangesloten. Uit berekeningen blijkt dat het programma Werklandschappen van de Toekomst een belangrijke bijdrage levert aan de economische groei in Nederland ter waarde van circa € 100 miljoen in de komende 30 jaar. Dit onder andere vanwege de productiviteitsgroei in bedrijven en in de groensector. Brede coalitie Werklandschappen van de Toekomst wordt uitgevoerd door een brede coalitie van partijen – overheden, koepelorganisaties van bedrijven en bedrijventerreinen, onderwijsorganisaties, de groene sector, adviesbureaus, kennisinstituten en NGO’s, die allemaal aan dezelfde missie werken. Het initiatief voor dit programma is genomen door IVN Natuureducatie. Het project start in 2023. Het Nationaal Groeifonds Het Nationaal Groeifonds (NGF) is een initiatief van de ministeries van Economische Zaken en Klimaat en Financiën. Het fonds is bedoeld om publieke investeringen te doen die bijdragen aan het duurzaam verdienvermogen van Nederland. Het Nationaal Groeifonds is opgezet in 2020 en bedoeld voor eenmalige publieke investeringen. Met het Nationaal Groeifonds trekt het kabinet tussen 2021 en 2025 € 20 miljard uit voor projecten, waar zij kansen ziet voor structurele en duurzame economische groei. Partners

De gemeente Eindhoven weet hoe het de verwachte ‘schaalsprong’ op een groene manier moet aanvliegen. In de Groenvisie 2040 die begin dit jaar werd vastgesteld, staat onder meer dat er 60 hectare groen toegevoegd moet worden aan Eindhoven om genoeg vierkante meter groen per woning te waarborgen. Met alleen publiek geld gaat de gemeente er echter niet komen, zo leerde het Eindhoven Airport District al. Bedrijven en ondernemers moeten de kar trekken. De eerste etappe van de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette ging van start op de High Tech Campus in Eindhoven. Wethouder Rik Thijs, van klimaat, energie, grond en vergroening, opende de bijeenkomst met een schets van de groene ambities van de stad. ‘Eindhoven staat voor een schaalsprong. Door de groei van hightech bedrijven als ASML en Philips verwacht de gemeente tot 2050 ongeveer 50.000 nieuwe inwoners te verwelkomen. Die nieuwe inwoners hebben naast een woning ook een aantrekkelijke leefomgeving met veel groen nodig.’ En dus moet de gemeente aan de slag met het toevoegen van groen aan de stad. Eerder dit jaar kocht de gemeente al het voormalige landgoed Wielewaal (142 hectare) van Philips-eigenaar Frits Philips voor 29 miljoen euro om er een openbaar park voor alle Eindhovenaren van te maken. Maar dat is niet genoeg om ongewenste effecten van verstening als hittestress en wateroverlast voor heel Eindhoven tegen te gaan, zo laat de volgende spreker Joost Verhagen zien op een kaart over de verstening in Eindhoven. De directeur van Cobra Groeninzicht vertelt dat op bedrijventerreinen de versteningsdichtheid het hoogst is, en dat Eindhoven er ook in andere delen van de stad niet goed voor staat. Om de groeivraag te bolwerken moet de gemeente daarom nu aan de slag met groen, aldus Verhagen. De Eindhovense wethouder Rik Thijs noemt dat de gemeente een ontwikkelplan heeft om 600 ha in Eindhoven te vergroenen. Het is daarbij van belang dat groene wegen aan elkaar worden verbonden om een corridor te vormen en om als gemeente plekken aan te wijzen die zich lenen voor vergroening, zoals eerder op het Clausplein in het centrum al gebeurde. Daar werkte de gemeente met ondernemers samen om het plein te vergroenen, omdat ondernemers op die manier kansen zagen om waarde toe te voegen aan hun pand. Privaat geld voorwaarde Privaat geld is (bijna) een voorwaarde om de vergroeningsmissie van Eindhoven te laten slagen. Met alleen subsidies voor ondernemers om privé-kavels te vergroenen of een investeringsaftrek bij Interpolis komt de gemeente er niet. Ondernemers moeten ook investeren in de openbare ruimte, vertelt adviseur gebiedsontwikkeling bij Flight Forum Jesse Poppema. Hij noemt het financiële instrumentarium om Eindhoven Airport District, waartoe Flight Forum samen met Eindhoven Airport en bedrijventerrein Eindhoven Airport behoort, een van de grootste lessen. Poppema: ‘We verkennen nu het plan van een rondweg rond het Eindhoven Airport District. Parkeren kunnen we dan verplaatsen naar het buitengebied. Daardoor is er meer ruimte voor groen op de bedrijventerreinen. De gebiedsvisie is goedgekeurd door de gemeenteraad.’ De volgende stap? ‘Het verkennen van de kosten. Je hebt een financieringsinstrument nodig, met publiek geld alleen komen we er niet. Een Bedrijfsinvesteringszone (BiZ) zou ons misschien kunnen helpen.’ Een BiZ is een afgebakend gebied zoals een winkelstraat of een bedrijventerrein waarbinnen ondernemers samen investeren in de kwaliteit van hun bedrijfsomgeving. Alle ondernemers in de BiZ betalen daaraan mee. Om een BiZ op te richten, moet twee derde van de ondernemers in het gebied en de gemeenteraad akkoord gaan. De gemeenteraad, omdat het geld van de ondernemers door de gemeente wordt geïnd en vervolgens weer wordt uitgekeerd aan het ondernemersfonds. High Tech Campus Dat er voor Bedrijfsinvesteringszones kansen liggen om Eindhovense bedrijventerreinen te vergroenen, blijkt wel uit het voorstel van Eindhovens grootste bedrijventerrein De Hurk om een BiZ in te stellen. Deze week keurt de gemeenteraad het voorstel van De Hurk naar alle waarschijnlijkheid goed. Op de High Tech Campus, waar onder meer Philips zich heeft gevestigd, wordt een andere wedstrijd gespeeld. Omdat de High Tech Campus altijd een eigenaar heeft gehad (inmiddels Oaktree Capital Management, red.), behoort de campus al tot een van de groenste werklocaties van Nederland. ‘Binnen vier jaar willen we de duurzaamste campus van Nederland zijn’, eindigde Mart Hoppenbrouwers van Dolmans Landscaping Group de Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette. Daarna kregen de bezoekers de kans om tijdens een rondleiding met eigen ogen te zien hoe de campus met een prachtig groenblauw landschap bijdraagt aan biodiversiteit, gezondheid van werknemers en klimaatadaptatie. Ze leerden dat een dergelijk landschap al met enkele makkelijke interventies, zoals het niet kappen van het riet en het niet maaien van het graas, gerealiseerd kan worden. Dat maakt de campus al tot een potentieel leefgebied voor diersoorten als de kiemsalamander en de bunzing. De Groene Gezonde Bedrijventerreinen Estafette is een initiatief van Stichting Steenbreek, SKBN, Natuur- en Milieufederaties en Samen Klimaatbestendig. In samenwerking met NL2025 en zijn aanjagers willen we dat meer bedrijventerreinen duurzaam worden ingericht en natuurinclusief en klimaatbestendig zijn. Het komend jaar zullen we bijeenkomsten in de vorm van excursies organiseren op inspirerende en vooruitstrevende groenblauwe bedrijventerreinen door heel Nederland. Op deze events zullen wethouders, beleidsmakers, NGO’s en ondernemers bij elkaar komen.  

Goed voor bloemen en bijen, op Zevenellen en verder Wie langs Duurzaam Multifunctioneel Bedrijvenpark Zevenellen rijdt, ziet naast de eerste nieuwvestigers, ook volop gras, bloemen en andere planten. ‘Wat is dat voor ‘drek’?’ horen we wel eens. Deze ‘groei en bloei’ hebben een functie. Momenteel zet Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg BV (OML) 11 hectare grond in voor meer biodiversiteit. Met dank aan lokale agrariër Rob Vissers uit Haelen. Rob: “Mooi om zo biodiversiteit op Zevenellen bij te houden. Zo hebben we – OML, ik én de omgeving – er allemaal wat aan.“ Rob Vissers uit Haelen pachtte zo’n vijftien jaar lang de OML-gronden op Bedrijvenpark Zevenellen. Rob: “Al vanaf het moment dat bekend was dat er een bedrijvenpark zou komen. Dat deed ik samen met OML. Sommige delen waren wei en gebruikte ik voor gras en hooi voor de schapen. Andere delen gebruikte ik voor akkerbouw.” Met het bouwrijp maken van het terrein voor het bedrijvenpark, enkele jaren geleden, kwam daar een eind aan. Maar niet voor lang. Met dank aan Coöperatie 7-LL, een van de nieuwvestigers op Duurzaam Multifunctioneel Bedrijvenpark Zevenellen. In afwachting van de start van hun bouwwerkzaamheden wilden zij de grond duurzaam inzetten. Braak liggen kan altijd. De coöperatie legde een lijntje naar Rob voor het bewerken van hun kavel. Rob Vissers: “Van daaruit kwam weer contact met OML.” Op twee kavels zijn bedrijfsactiviteiten zichtbaar: van DIMASS Group en Jan Verhoeven Recycling. Maar er zijn ook diverse bedrijfskavels die nog niet bebouwd worden en een enkeling die nog niet verkocht is. John Giesen, gebiedsontwikkelaar OML: “Die percelen gebruikt Rob nu weer. Dan hebben we het over zo’n 11 hectare grond. Ongeveer een kwart van onze 48 hectare op Bedrijvenpark Zevenellen. Een goede omgeving om in te ondernemen. Duurzaamheid en circulariteit zijn daarbij belangrijk voor ons. Zowel wij als Rob hebben oog voor biodiversiteit. Dat maakt het voor ons zo waardevol om met Rob samen te werken. OML werkt overigens zoveel mogelijk met lokale en regionale partijen samen. Zo helpen we elkaar.” Biodiversiteit hoort erbij Wat maakt het beheren van gronden op Zevenellen voor lokale agrariër Rob zo interessant? Daarover is Rob kort en krachtig: “Een betere grond levert ook een betere oogst. Biodiversiteit hoort daarbij.” Het maakt inmiddels standaard onderdeel uit van de bedrijfsvoering van Maatschap Vissers. Twee neefjes helpen daarnaast regelmatig mee op het bedrijf. Maatschap Vissers teelt onder andere de Limburgse Première aardappelen. Wie weet heeft u wel eens verse friet van deze heerlijke aardappelen gehad. Rob: “Naast aardappelen telen we ook bieten, graan en maïs en hebben we schapen die zorgen voor de begrazing op onder andere diverse dijken. Ook dat draagt bij aan de biodiversiteit,” vertelt Rob. “Het was wel een omschakeling in mijn hoofd, maar ik geloof in het belang van biodiversiteit. Bij de teelt van onze gewassen zorgen we voor wisseling van gewassen op een perceel én het stimuleren van biodiversiteit. Onder ander door het inzetten van bloemrijke akkerranden. Ik vind het mooi als ik bloemen zie staan. Die wisseling van gewassen zorgt voor een beter bodemleven.” Zo zaaide Rob na het oogsten van de tarwe op zijn eigen percelen, een groenbemestermengsel. Zo blijft de grond het hele jaar bedekt. Hierdoor is het beter bestand tegen invloeden van het weer. Klimaatbestendig. Grond van nature weerbaarder Rob vertelt enthousiast verder: “Met een beter bodemleven zie je ook meer gravers zoals wormen. Die gravers maken gangetjes in de bodem. Hierdoor kan het water na een regenbui sneller weg op het land. Meer leven in de grond maakt de grond van nature weerbaarder. Dat vraagt om minder mest. De grond is losser. Dat is weer beter voor de waterberging en hoef ik minder of zelfs niet te beregenen. Een beter bodemleven en bodemstructuur is ook goed voor de groei van gewassen en brengt ook een betere opbrengst.” “Grond is mijn duurste goed. Ik werk continu aan een beter bodemleven”, vervolgt Rob. “Op al mijn eigen gronden en nu ook weer op Zevenellen.” Daarbij kiest Rob bewust voor zogenaamde niet-kerende grondbewerking (NKG) oftewel niet ploegen. Dat draagt bij aan duurzaam bodembeheer. NKG houdt in dat de bodem zo minimaal mogelijk verstoord wordt. Dat zorgt ervoor dat de organische stof, essentieel voor een vruchtbare bodem, in de bovenlaag blijft. Een betere bodem leidt tot een betere waterinfiltratie en minder droogte problemen. Natuurwaarde “Op mijn eigen gronden doe ik, net zoals op Zevenellen, aan natuurwaarde.  Zo heb ik op percelen bewust stroken met  bloemenmengsels. Die mengsels trekken veel verschillende insecten en daarmee ook vogels aan. Natuurlijke vijanden, die schadelijke insecten in de naburige teelten kunnen bestrijden.  Zo zijn er bijvoorbeeld minder luizen en hoef ik minder te spuiten. Daarnaast doe ik aan patrijzenbeheer.” Op Zevenellen doet het lokale faunabeheer dat. Rob: “Zevenellen is voor mij een aanvulling op die natuurwaarde.“ Zevenellen en verder Maar waarom werkt hij aan biodiversiteit op Zevenellen? Zeker als je je bedenkt dat het niet zijn eigen grond is, er geen akkerbouwgewassen op staan die oogst opleveren én het onduidelijk is tot wanneer hij het kan gebruiken met oog op de bouwactiviteiten. Je zou zeggen, reden te over om daar niets te doen. “Toch heeft het zeker meerwaarde”, aldus boer Rob. “Grondverbetering kost inderdaad tijd. Dan heb ik het niet over een jaar, maar over jaren. Maar het mengsel dat we nu inzaaien op Zevenellen heeft, ook al voor de korte termijn, rendement.” Het mengsel, TerraLife- AquaPro genaamd, dient als groenbemester. Het bevat onder andere zonnebloem, olievlas, haver en facelia. Dat is voor verbetering van de bodem én vooral ook met het oog op biodiversiteit. “Noem het maar de bloemetjes en de bijtjes”, vervolgt Rob. “In dat mengsel zitten verschillende soorten planten en bloemen. De ene plant heeft meer water nodig. De ander kan beter tegen droogte. Zo komt er altijd wat uit en is er diversiteit.“ Met zo’n groenbemester voorkom je ook uitspoeling van grond. Hierdoor blijven mineralen beschikbaar voor de vegetatie. “Die bijtjes en andere insecten vliegen ook naar de andere kant van het spoor. Daar heb ik  meer percelen. Dat rondkruipen en rondvliegen is een meerwaarde die niet alleen voor mij geldt, maar ook voor de verdere  omgeving. Insecten stoppen niet op een plek. Zo maken bijen uit de nectar van de bloemen weer ergens anders honing.” “Het zaaisel dat nu groeit en bloeit doet  met alle zaden  mooi dienst als wintervoedsel voor dieren in de omgeving. Maar misschien zaai ik nog gras in wat ik straks weer aan mijn schapen kan voeren.  Dat hangt ook samen met wanneer de bouw start. Het is iedere keer de vraag wat ik doe. Daarbij zoek ik  de lokale samenwerking op. Zo ben ik onder andere in overleg met Natuurrijk Limburg over wat in te zaaien voor de winter.“ ‘Probeer het in de buurt te houden’ Die samenwerking tussen lokale en regionale bedrijven is  iets wat OML en Maatschap Vissers verbindt. Binnen het akkerbouwbedrijf gebruikt Maatschap Vissers de mest van de melkveehouderij van Jacques Van Melick uit Neer. De koeien op deze boerderij worden weer gevoerd met het aardappelrestproduct dat bij Bex BV ontstaat tijdens het verwerkingsproces van de aardappelen. Onder andere van aardappelen die Maatschap Vissers levert aan Bex BV. Een goed voorbeeld van circulaire landbouw. Zoals Rob ’t zegt: “Probeer het in de buurt te houden.” Zo werken OML, Maatschap Vissers én aannemers op Zevenellen ook op andere terreinen samen. Als er maai- of klepelwerk nodig is, bijvoorbeeld met het oog op nutsvoorzieningen, weten zij Rob  te vinden. Rob: “Ik verricht allerlei hand- en spandiensten op Zevenellen. Zelfs in het weekend. Ik ben altijd bereikbaar.” Rob: “Voor nu hebben we een mooie win-win te pakken.  Toch mooi om zo biodiversiteit op Zevenellen bij te houden. Zo hebben we, OML, ik én de omgeving, er allemaal wat aan. “

De MIA\Vamil biedt volop mogelijkheden ter ondersteuning van investeringsprojecten om bedrijventerreinen klimaatadaptief te maken door vergroening of regenwater op te vangen. In 2022 is er een budget van 169 miljoen euro beschikbaar. De MIA (Milieu-investeringsaftrek) en Vamil (Willekeurige afschrijving milieu-investeringen) zijn twee fiscale stimuleringsregelingen die zich richten op marktintroductie en -verbreding van innovatieve en milieuvriendelijke technieken. Met de MIA\Vamil kan het belastingvoordeel voor ondernemers die hierin investeren netto oplopen tot ruim 14% van het investeringsbedrag.  Een klimaatbestendige inrichting van een bedrijventerrein kan naast belastingvoordeel ook andere baten opleveren. Zoals minder risico op schade en overlast, een beter werkklimaat en een aantrekkelijkere leefomgeving doordat de biodiversiteit toeneemt.  Op de Milieulijst staan de omschrijvingen van technieken die fiscaal worden gestimuleerd. Deze lijst wordt jaarlijks herzien. Voor het realiseren van groenblauwe bedrijventerreinen staat er in 2022 bijvoorbeeld het volgende op:  groene gevels of muren; groene en blauwe daken;  regenwaterbuffers en infiltratiesystemen; voorzieningen voor het vergroenen van een bedrijventerrein; natuurvriendelijke voorzieningen, al dan niet in combinatie met beregeningsinstallaties met oppervlakte- of regenwater. Meer informatie Wilt u een aanvraag indienen voor een investering in één van de technieken op de Milieulijst 2022? Raadpleeg dan de website van RVO voor meer informatie: MIA\Vamil voor ondernemers   Gebouwde omgeving en MIA\Vamil Foto: Gerard van Beek 

De hoognodige vergroening van bedrijventerreinen staat nu ook in politiek Den Haag op de kaart. De ministerraad heeft vandaag op basis van het rapport van de adviescommissie besloten om 26 miljoen euro uit het Nationaal Groeifonds te reserveren voor het programma ‘Werklandschappen van de Toekomst’. ‘Goed nieuws’, reageert directeur Jelle de Jong van IVN Natuureducatie. ‘De huidige versteende bedrijventerreinen hebben ons veel welvaart en vooruitgang gebracht. Maar medewerkers en omwonenden vragen nu om een volgende stap, die nodig is in een veranderend klimaat, nodig voor het welzijn en de gezondheid van mensen en niet te vergeten de onder druk staande biodiversiteit.’ Voordat de miljoenenimpuls ook echt werkelijkheid wordt, moet de brede coalitie van zo’n dertig partijen die het programma Werklandschappen van de Toekomst heeft ingediend, eerst met een aangepast voorstel komen. De adviescommissie noemt het plan ‘een voorstel dat in potentie positief kan bijdragen aan belangrijke maatschappelijke transities, zoals klimaatadaptatie en energietransitie’. Ook stelt de commissie dat het voorstel op een geschikt moment komt vanwege de actuele maatschappelijke discussie over ‘verdozing’ en er ook in het coalitieakkoord veel aandacht is voor ruimtelijke ordening. In de huidige opzet van het plan is de commissie echter onvoldoende overtuigd van een grootschalig en structureel effect. De indieners van het plan, waaronder IVN, hebben nu negen maanden de tijd om met een aangepast voorstel te komen om de commissie te overtuigen het gereserveerde bedrag echt toe te kennen. 100.000 hectare grijs bedrijventerrein De vergroening van bedrijventerreinen in ons land is hoogstnoodzakelijk. Van de huidige 100.000 hectare aan bedrijventerreinen, die ons land telt, bestaat slechts 1 procent bestaat uit ‘groen of blauw (water)’. Omdat de terreinen verre van klimaatbestendig zijn, kampen ze bij heftige neerslag met wateroverlast en op warme dagen met hittestress. De verwachting is, dat als er niets verandert, de gemiddelde gevoelstemperatuur op een zomerse dag op een bedrijventerrein in 2050 zal zijn opgelopen tot 40,8 graden Celsius. Door te vergroenen worden deze problemen weggenomen en daarnaast worden de bedrijventerreinen aantrekkelijker gemaakt voor werknemers. Ruim een derde van het langdurig ziekteverzuim heeft een psychische oorzaak en is gerelateerd aan werkdruk. Uit allerlei onderzoek blijkt dat groen zorgt voor een betere (psychische) gezondheid en helpt tegen stress. Bovendien liggen er op de industrieterreinen grote kansen voor de biodiversiteit, die in ons land ernstig onder druk staat.  ‘Groen ommetje’ In het programma ‘Werklandschappen van de Toekomst’ worden de onaantrekkelijke kale bedrijventerreinen getransformeerd naar werklocaties waar medewerkers graag komen. Na het thuiswerken tijdens COVID-19, waarin veel mensen gewend raakten aan een ‘groen ommetje’ kunnen ze hier met plezier werken, collega’s ontmoeten en tussendoor ontspannen. Het groen, zowel binnen als buiten, moet bijdragen aan werkplezier, vitaliteit en productiviteit. Aantrekkelijk vestigingsklimaat Daarnaast worden risico’s van hitte en wateroverlast beperkt door het inzetten van grotendeels groene en natuurlijke oplossingen op daken, gevels, parkeerterreinen, wandelpaden in de openbare ruimte. Ook wordt gewerkt aan duurzame opwekking van energie, het bevorderen van een circulaire samenleving en een versterking van de biodiversiteit. Uiteindelijk zal de vergroening en verduurzaming van de industrieterreinen leiden tot een aantrekkelijk vestigingsklimaat en stijgende vastgoedwaarde op bedrijventerreinen. Met de reservering uit het Nationaal Groeifonds hoopt de coalitie achter de ‘Werklandschappen van de Toekomst’ de komende jaren meerdere voorbeeldbedrijventerreinen te creëren en uiteindelijk minimaal duizend terreinen te inspireren tot vergroening. Dit alles voor een groener, gezonder en gelukkiger werkend Nederland. Het Nationaal Groeifonds Het Nationaal Groeifonds (NGF) is een initiatief van de ministeries van Economische Zaken en Klimaat en Financiën. Het fonds is bedoeld om publieke investeringen te doen die bijdragen aan het duurzaam verdienvermogen van Nederland. Het Nationaal Groeifonds is opgezet in 2020 en bedoeld voor eenmalige publieke investeringen. Met het Nationaal Groeifonds trekt het kabinet tussen 2021 en 2025 € 20 miljard uit voor projecten. Het gaat om gerichte investeringen op 2 terreinen waar de meeste kansen aanwezig zijn voor structurele en duurzame economische groei. De 2 terreinen waar de meeste kansen aanwezig zijn voor structurele en duurzame economische groei zijn: kennisontwikkeling en onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Het gaat hier om de tweede ronde. De adviescommissie heeft in deze tweede ronde 35 voorstellen beoordeeld. Met ondersteuning van het Centraal Planbureau en verschillende experts zijn de voorstellen beoordeeld op het verwachte effect op het verdienvermogen, op de strategische onderbouwing, op de kwaliteit van het plan, en de kwaliteit van samenwerking en governance.

Ons land telt zo'n 4 duizend bedrijventerreinen. Veel van deze terreinen liggen aan de grens van de bebouwde kom. Één op de zes bedrijventerreinen grenst aan het Natuur Netwerk Nederland dat natuurgebieden met elkaar verbindt. Door deze ligging zijn bedrijventerreinen voor vogels erg belangrijk. Vogelbescherming maakte een factsheet voor bedrijventerreinen waarop je ziet waar winst voor vogels te behalen is. Download de factsheet   Bron: IVN / Vogelbescherming Nederland Foto: Pexels

Sporten en bewegen wordt meestal geassocieerd als iets wat je in je vrije tijd doet. Een groot deel van de Nederlanders beweegt op een gemiddelde kantoordag veel te weinig. En dat terwijl juist die regelmatige beweging heel belangrijk is. Een omgeving die uitnodigt om ook onder werktijd in de benen te komen kan helpen om dat te doorbreken. De inrichting van bedrijventerreinen kan een belangrijke bijdrage leveren aan het beweeggedrag van kantoortijgers. “Door de inrichting van het terrein aantrekkelijker te maken én het ook mogelijk maakt om lopend te vergaderen voeg je kwaliteit toe aan je overleggen. Het begint ermee dat je tijdens je overleg niet het risico loopt om overreden te worden. Hier kan je op ontwerpen.” Vaak wordt het ontwerp van bedrijventerreinen gebaseerd op bereikbaarheid, en dan vooral per auto. Het begint dus met trottoirs en voetpaden die voldoende breed zijn. Maar het gaat ook om het creëren van aantrekkelijke wandelrondjes. Op de campus van TU in Delft is bijvoorbeeld zeker wel gedacht aan voetgangers, maar vooral om van A naar B te komen. Van het ene naar het andere gebouw, of van de ingang naar de bushalte. Een logisch wandelrondje is er niet.”  “Bedrijventerreinen zijn niet de meest inspirerende plekken”, weet Jelle de Jong, directeur van IVN Natuureducatie. “We hebben in Nederland zo’n 100.000 hectare aan bedrijventerreinen, dat is net zo veel als alle gebieden van Natuurmonumenten samen. Dat kot neer op ongeveer 3.500 bedrijventerreinen, waarvan slechts 1 procent groen-blauw is ingericht. 99 procent is versteend”, schetst De Jong de potentie van de bedrijventerreinen.   Het IVN is, samen met een brede coalitie aan bedrijven, trekker van het project Werklandschappen van de Toekomst. Het Ministerie van Binnenlandse zaken heeft namens deze groep een aanvraag gedaan bij het Groeifonds 2021. In april wordt bekend of de aanvraag wordt toegekend.  Werklandschappen van de Toekomst zouden dus - naast klimaatbestendig en met ruimte voor veel biodiversiteit - gezond, leefbaar en beweegvriendelijk moeten zijn. Hoe? Dat lees je in dit artikel van Biind.   Bron: IVN Foto: August de Richelieu via Pexels

Nederland telt ongeveer 100.000 hectare aan bedrijventerreinen. Het aandeel natuur op deze terreinen is slechts 1 procent. Daar valt nog veel ‘groene’ winst te behalen. Vergroening is niet alleen aangenaam voor het oog, het levert ook een belangrijke bijdrage aan CO2-reductie, de energietransitie, klimaatadaptatie, biodiversiteit én een gezondere werk- en leefomgeving. Het integreren van natuurlijk kapitaal gaat verder dan alleen het aanleggen van groen. Het is een integrale kijk op hoe de natuur een waarde kan leveren voor een bedrijventerrein, en hoe het bedrijventerrein vervolgens kan bijdragen aan ondersteuning en herstel van diezelfde natuur. Daarom is er naar de impact van het bedrijventerrein op bodem, water, biodiversiteit, lucht en ecosysteemdiensten gekeken. Daar zijn de volgende 5 kansen naar voren gekomen: Het creëren van natuurlijke verkoeling van je bedrijfspand door groene beplanting op het dak Voorkomen van overstromingen door halfbestrating: het toevoegen van gras of mos in de bestrating op het bedrijventerrein zorgt ervoor wat water in de bodem kan trekken Stimuleren van biodiversiteit door het toevoegen van groen, water en voedsel waar dieren en planten van kunnen leven Zorgen voor een waterbuffer voor droge periodes met een wadi, een met grind en zand gevulde greppel dat water opslaat Het verbeteren van de gezondheid van je medewerkers met een groene omgeving. Het zorgt onder andere voor een betere fysieke en mentale gezondheid, minder geluidsoverlast, een betere luchtkwaliteit én het stimuleert beweging Vervolgstappen Dit zijn pas de eerste stappen. MVO Nederland onderzoekt daarom in een project de uitdagingen en kansen die bij het vergroenen van grijze werkplekken liggen. Het doel: Natuurlijk Kapitaal een prominentere plek te geven in ontwikkeling, renovatie en onderhoud van bedrijventerreinen. In dit project onderzoekt MVO Nederland op drie bedrijventerreinen de uitdagingen en kansen die bedrijven ervaren in het meenemen van natuurlijk kapitaal op het terrein. Dit doet zij samen met grote en kleine bedrijven, gemeenten, provincies, private grondeigenaren, infrabeheerders, waterschappen, energieleveranciers en omwonenden. Samen met hen werken ze naar een praktisch stappenplan toe, als handvat om natuurlijk kapitaal te integreren op bedrijventerreinen. Dit stappenplan is begin april 2022 beschikbaar. Meer weten? Download de desk study met huidige ervaringen en inzichten rondom het vergroenen van bedrijventerreinen. Bron: IVN / Natuurlijk Kapitaal Foto: Jw. on Unsplash

Vorige week is het programmavoorstel Werklandschappen van de Toekomst ingediend bij het Nationaal Groeifonds door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, mede namens het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Nu fingers crossed tot april volgend jaar! Dan maakt het kabinet bekend welke voorstellen een bijdrage uit het beschikbare budget van € 7 miljard ontvangen. De coalitie is er trots op dat er al zeven intentieverklaringen vanuit de provincies zijn binnengekomen en dat ruim vijftig bedrijventerreinen en gemeenten een portfolio met ambities hebben ingediend. De droom is groot. We willen ‘het nieuwe normaal’ voor bedrijventerreinen in Nederland creëren: gezond, klimaatbestendig en biodivers. Daarbij willen we slim meekoppelen met ambities rondom energietransitie, circulariteit en woningbouw. Én we geven de groensector een stevige innovatieve impuls. Met deze groene revolutie in de werklandschappen hopen we met onze coalitie bestaande uit veertig partijen bij te dragen aan een groener en toekomstbestendiger Nederland. Download hier de samenvatting van de aanvraag bij het Nationaal Groeifonds. 10 pilots Uit de 51 bedrijventerreinen die een uitgebreid portfolio hebben ingediend, zijn tien pilots verder uitgewerkt. Deze verzameling vormt een goede afspiegeling omdat ze verschillen in onder andere geografische ligging, type activiteiten en uitdagingen. Dat stelt ons in staat om onze onderzoeksagenda in de volle breedte uit te voeren. Het gaat om de volgende tien bedrijventerreinen: Bedrijventerreinen Veghel Vanuit Veghel is een aanmelding van vier aaneengesloten bedrijventerreinen gekomen die samen goed zijn voor 450 hectare bedrijventerrein. Binnen deze bedrijventerreinen is veel onderlinge binding en samenwerking van zowel (inter)nationale bedrijven als diverse MKB. Dit heeft geleid tot een gedeelde ambitie om de relatie tussen werken, wonen en leven verder te versterken en te kijken naar brede welvaart, om zo de wereld net een stukje beter en mooier achter te willen laten voor de volgende generatie. Om dit te realiseren wordt bijvoorbeeld gekeken naar de ontwikkeling van een waterstofeconomie en het vergroenen van het bedrijventerrein. Leiden Bio Science Park Leiden Bio Science Park (LBSP) heeft de ambitie om een innovatiedistrict te bouwen. Hierin speelt de ontmoeting tussen mensen een centrale rol. Een groene leefbare buitenruimte kan deze ontmoeting uitstekend stimuleren. leiden bio park_BEPERKTE RECHTEN NIET HERGEBRUIKENDaarom willen ze een werklandschap van de toekomst creëren wat niet alleen bestaat uit prachtige gebouwen, maar ook uit goed ontworpen groene buitenruimtes, de toevoeging van horeca, het maken van ontmoetingsruimtes en een programmering waartoe mensen zich aangetrokken voelen. Zoals LBSP zelf aangeeft: ‘’Wij verwachten dat het Leiden Bio Science Park met de realisatie van diverse projecten nog meer een broedplaats zal worden voor innovatie, ondernemerschap en samenwerking’’.  Ecopark de Wierde (Heerenveen) Op Ecopark de Wierde wordt onder andere afval aangevoerd, gesorteerd en verwerkt. Er zijn grote ambities om op het bedrijventerrein de biodiversiteit te versterken, ecosystemen te herstellen en te werken aan circulariteit en duurzame energie in de vorm van groen gas en elektriciteit. Zo moet het Ecopark een biodiversiteitshotspot worden om aan te tonen dat natuur en biodiversiteit hand in hand kunnen gaan met economische activiteit, innovatie en een prettige werk- en leefomgeving. Moleneind en Landweer (Oss) Bedrijventerrein Moleneind en Landweer heeft de ambitie om van een industrieterrein een industriepark te maken. Zo is er al een groen wandelpad aangelegd van het station tot aan het bedrijventerrein en de wens is om deze door te trekken over het hele terrein heen. Dit groene lint is niet alleen prettig om te recreëren, maar ook goed voor de biodiversiteit. De biodiversiteit moet verder bevorderd worden door de aanleg van wadi’s met beplanting. Ook moet de waterdoorlatendheid van bijvoorbeeld parkeerplaatsen verbeterd worden. Kenniswerf Vlissingen De Kenniswerf in Vlissingen bevindt zich tussen het station, de historische binnenstad en het nieuwe stadsdeel, het Scheldewartier. De Kenniswerf heeft de ambitie om te vergroenen en zo het kenniswerf verbindend element te worden tussen deze locaties. Door de bestaande plannen te stroomlijnen en aan te sluiten op de vergroeningsopgave van de Kenniswerf ontstaat een unieke kans om tot een integrale kwaliteitsverbetering in Vlissingen te komen. Venlo Trade Port Venlo Trade Port is één van de grootste terreinen in Venlo (ca. 2.900 ha.) en heeft een belangrijke (inter-)nationale functie als logistiek-industrieel knooppunt. Venlo Trade Port wilt als motor van de regio fungeren en meer (inter-)nationale watergebonden bedrijven aantrekken. Dit willen ze onder andere bereiken door grootschalige CO2-reductie te realiseren, het bedrijventerrein te vergroenen en zo een plek te creëren waar mensen graag werken. Deze ontwikkelingen kunnen ook gebruikt worden als modules voor opleidingen op het VWO, MBO en HBO. (Bron: Venlo Trade Port, Stichting Duurzame Bedrijventerreinen). ZKD (Den Haag) Bedrijventerrein ZKD ligt in Den Haag Zuidwest, waar een grote verdichtingsopgave loopt van maar liefst 10.000 woningen. ZKD hoopt aan te kunnen haken bij de energie en kansen die deze ontwikkeling biedt. Het vergroenen van het ZKD is niet alleen goed voor het bedrijventerrein zelf, maar straalt ook af op de nieuwe ontwikkelingen. Zo wordt er gestimuleerd om lokale initiatieven en stakeholders bij elkaar te brengen. Door aan te sluiten bij bestaande initiatieven zoals het hergebruiken van regenwater en de aanleg van insectenhotels en mee te werken aan een integrale visie voor Zuidwest moet de regio een boost krijgen. Twentekanaal (Hengelo) In Hengelo hebben een aantal enthousiaste ondernemers op eigen initiatief, samen met het parkmanagement Twentekanaal, de werkgroep vergroening Twentekanaal opgericht. Ook zijn er werkgroepen op het gebied van deelmobiliteit, circulair ondernemen en zon op dak en grootschalige opwek ontstaan. Deze werkgroepen vinden dat het bedrijvenpark Twentekanaal een stuk duurzamer, gezonder en aantrekkelijker kan. Er is veel openbare ruimte en veel enthousiasme om dit te realiseren. Daarnaast is de wens er om de overgang naar aangrenzende woonwijken te verzachten en vergroenen. Werkspoorkwartier (Utrecht) Het Werkspoorkwartier in Utrecht is een van de laatste binnenstedelijke bedrijventerreinen in Nederland. Kan het groener en klimaatadaptiever maken van dit type bedrijventerrein helpen om de economische functie midden in de stad voor de toekomst te behouden? Daarnaast hoopt het Werkspoorkwartier een rol te vervullen op het gebied van klimaatadaptatiewerkspoorkwartier Utrecht bij nabijgelegen toekomstige woningbouw. Dit hoopt het bedrijventerrein te bereiken door een groen en circulair werklandschap te creëren waar het prettig werken is en wat gebruikt kan worden als wandel- en verblijfsgebied. Novio Tech Campus (Nijmegen) Novio Tech Campus (NTC) in Nijmegen is een belangrijke hotspot voor Health en High Tech innovatie in Nederland. De afgelopen 7,5 jaar heeft NTC zich gefocust op aantrekken van bedrijven en het maken van een onderscheidend inhoudelijk profiel ten opzichte van andere campussen in binnen- en buitenland. De komende jaren richt NTC zich op het ontwikkelen van de campus als groene hotspot. Dit moet bereikt worden door onder andere structurele vergroening van de campus waarbij aandacht is voor biodiversiteit, klimaatadaptatie en verbinding met het stationsgebied. Daarnaast is er aandacht voor verduurzaming in brede zin, waaronder het streven naar energieneutraliteit. De coalitie De aanvraag wordt gedragen door een brede coalitie: Overheden: Ministerie van BZK, Ministerie van LNV, Ministerie van I&W, provincies Zuid-Holland, Noord-Brabant, Gelderland, Utrecht, Flevoland, Drenthe, Friesland. Koepelorganisaties bedrijven en bedrijventerreinen: VNO-NCW en MKB Nederland, MVO Nederland, stichting CLOK (Centrum voor Lokale Ondernemers Kringen), Stichting SKBN Onderwijsorganisaties: Yuverta (Wellantcollege, Helicon en Citaverde), Centre of Expertise Groen (Van Hall Larenstein, Aeres Hogeschool, HAS Hogeschool, Hogeschool Inholland), Wageningen University & Research, Vrije Universiteit Amsterdam, TU Delft. Hoveniers en groenvoorzieners, ingenieursbureau’s, bouwers: Brancheorganisatie VHG, Koninklijke Ginkel Groep, Dolmans Landscaping Group, idverde Nederland, Donker Groep, TAUW, Arcadis, Heijmans N.V. Kennis-, netwerk- en projectpartners: RIVM, NL Greenlabel, Stec Groep, RIVM, Stadswerk, Business Design Agency, Kim van der Leest, NextGreen, Next2Company, RvO DuurzaamDoor NGO’s: Vogelbescherming, Natuur- en Milieufederaties, Steenbreek, IVN Natuureducatie.

Hoe maak je bedrijventerreinen groen-blauw? Hoe neem je ondernemers op een werklocatie mee en zorg je ervoor dat gemeentes, parkmanagers en ondernemers samen het belang van groen-blauw gaan inzien? 30 jongprofessionals gingen met deze vragen aan de slag tijdens de Summerschool ‘Bedrijventerreinen grijs en grauw- Maak ze groen-blauw’ op 18, 19 en 20 oktober. De Summerschool in Rotterdam werd georganiseerd door het Kennislab voor Urbanisme in opdracht van SKBN, Stichting Steenbreek en de Provincie Zuid-Holland.  Met deze Summerschool wil SKBN inzetten op meer bewustwording bij gemeentes en bedrijventerreinen over de kansen van vergroening en verduurzaming. Hiervoor kregen de deelnemers een kijkje in de keuken door lezingen van experts zoals Cees-Jan Pen, lector van De Ondernemende Regio, directeur Ad van den Berg van Parktrust en Gerlof Rienstra, data-analist en expert op gebied van GIS-data. En de studenten gingen in gesprek met bestaande vergroenings- en verduurzamingsinitiatieven zoals Christiaan Kuipers van Stichting Straatboer en Jacko d’Agnolo van Duurzame bedrijventerreinen Venlo.  Op de tweede dag bezochten de deelnemers de Spaanse polder om in de praktijk te zien welke ambitie er is bij parkmanagers en gebiedsontwikkelaars en welke uitdagingen er zijn om ondernemers mee te krijgen.  Wegwijzers De eindresultaten van de Summerschool werden op de laatste dag gepresenteerd aan een zestallige jury met Pamela van der Goot (provincie Zuid-Holland), Frank Hazeleger (SKBN), Wout Veldstra (Stichting Steenbreek), Boudewijn Raessens (Fontys Hogeschool) en Boyd Bartels (Samen Meerwaarde). ‘Wat opviel is dat bijna alle oplossingen gaan over bewustwording bij bedrijventerreinen en hoe je ze bewust maakt van de opgave,’ aldus Prisca van der Wal van NLGreenLabel, ook jurylid.  Uit de zes voorstellen koos de jury voor de applicatie WIYS, dat op drie niveaus laat zien welke stappen een bedrijf al heeft genomen op het gebied van duurzaamheid. Bedrijventerreinen kunnen zo aan bezoekers laten zien hoe zij verduurzamen door dit te laten zien op wegwijzers. De jury was in het bijzonder gecharmeerd door de uitvoerbaarheid en de visualisaties van het platform. ‘Je ziet de wegwijzers al bijna staan,’ aldus de juryvoorzitter. Het winnende team ontving een cheque van 2.000 euro voor studiedoeleinden.  Ook andere ideeën lieten zien dat concrete projecten de bewustwording kunnen versterken en dat er nog veel winst te behalen is op bedrijventerreinen. Deze Summerschool biedt inspiratie om hier ook in de praktijk mee aan de slag te gaan en de SKBN is blij met de uitkomsten en wie weet bezoekt u binnenkort het dichtstbijzijnde bedrijventerrein met de WIYS-app. 

Bij Schiphol vind je zo’n 350 hectare waarvan een groot deel is gevuld met distributiecentra; een voormalig weiland vol grote panden. Toch beschouwen we Schiphol Trade Park, een ontwikkeling van gebiedsontwikkelaar SADC, als een icoonvoorbeeld voor Groene Bedrijventerreinen. Waarom? We spraken erover met Rob de Wit, projectmanager gebiedsontwikkeling en coördinator van Schiphol Trade Park. Een toekomstbestendig gebied Rob: ‘Wat we doen bij Schiphol Trade Park is pionieren. Circulaire ontwikkeling op bedrijventerreinen is relatief nieuw. In plaats van zoveel mogelijk ruimte benutten voor bedrijfspanden en parkeerplekken, wordt steeds meer waarde gehecht aan ecologie, welzijn en leefomgeving, ruimtegebruik en ruimtelijke kwaliteit. We noemen de gebruikers van onze bedrijfsterreinen niet voor niets onze bewoners.’ Hier liggen kansen voor het ontwikkelen van business parks tot duurzame landschappen waar zowel de mens als de natuur goed kunnen gedijen. Daar zet SADC zich op Schiphol Trade Park en haar andere business parks voor in. Veel publieke ruimte was in de eerdere planvorming verhard, maar door slimme optimalisatie van de infrastructuur kan veel meer groen worden. Rob: 'Over twee jaar verwachten we het resultaat te zien in de openbare ruimte. De gebouwen worden voor een groot deel al groen tijdens het aankomend plantseizoen. En we hebben haast, want goede voorbeelden openen de weg voor alle andere bedrijventerreinen in Nederland. Dus hoe sneller het resultaat zich toont, hoe groter de impact!' Duurzaamheid uitstralen Dat er veel winst te behalen is staat als een paal boven water. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het gros van de bedrijventerreinen een inspiratieloze omgeving is. Terwijl hier zo'n 30% van de banen in Nederland te vinden is! Er zijn meer vooruitstrevende ontwikkelaars nodig. De enige manier om het beter te gaan doen is door natuur toe te voegen en te luisteren naar de behoefte van de eindgebruiker. Waar we tien jaar geleden bij de term 'duurzaam ontwikkelen' dachtenSchiphol Trade Park2 aan zonnepanelen, beseffen we nu dat het daar niet ophoudt. Duurzaam bouwen vanuit enkel technisch oogpunt is inmiddels een verouderd concept. Nu beseffen we dat we het ook zíchtbaar moeten maken. Een terrein moet duurzaamheid uitstralen zodat men het als zodanig ook kan ervaren. De behoeften zijn veranderd; de nieuwe generatie wil zich goed voelen en in een fijne omgeving werken. Werkgevers en ontwikkelaars moeten hier rekening mee houden, inspelen op de behoeften en terreinen creëren waar werknemers (de bewoners) zich prettig voelen. Rob: 'Voor Schiphol Trade Park hebben we onderzocht wat wij kunnen doen om het gebied groener en duurzamer te maken. Een groot deel van de geplande verharding kon weggehaald worden, wat bovendien geleid heeft tot een meer logischere infrastructuur. Saillant detail is dat we ook kosten besparen nu we minder infrastructuur aanleggen, en slechts een beperkt deel van die gelden nodig is voor de groenere inrichting. Het resultaat straks: prettige en zelfs recreatieve looproutes, onverharde paden en veel meer groen. Een uitnodigende parkachtige omgeving waar mensen de natuur kunnen beleven en die gezond gedrag stimuleert.’ Dat klinkt logisch maar deze focus was er voorheen minder. Nu zijn we ons veel meer bewust wat een groene, gezonde omgeving met ons kan doen. In een  woonomgeving zien we dit al volop gebeuren, daar vinden we vergroening al langer belangrijk. Nu is het tijd om samen te kijken hoe we ook de werkomgeving en bedrijventerreinen gezonder en groener kunnen inrichten. Daktuinen en rotswanden Daarom stelt SADC strenge duurzaamheidseisen aan klanten op Schiphol Trade Park. Een technisch duurzaam gebouw dat voorheen vooruitstrevend was, is niet meer voldoende. Gebouwen moeten zorgen voor een attractief beeld en een zichtbare groene invulling krijgen, als onderdeel van een natuurinclusief gebied. Een onderliggend ecologisch plan is bij elke ontwikkeling een harde voorwaarde geworden. Veel overtuigingskracht is niet nodig, ontwikkelaars en eindgebruikers omarmen deze nieuwe standaard en nemen ook hun verantwoordelijkheid. Want die traditionele distributiecentra kunnen best wel wat anders vormgegeven worden; daktuinen, groendaken, rotswanden, vlinders en vogels, water en energie. Het lijkt zelfs een soort wedstrijdje te worden onder architecten en ontwikkelaars: wie kan het mooiste groene gebouw neerzetten? Bij al deze partijen ziet SADC steeds meer energie om het verder te ontwikkelen en voor een hogere kwaliteit te gaan. Ontwikkelen vanuit een coalitie 'De conservatieve manier van gebiedsontwikkeling moet plaatsmaken voor een nieuwe benadering waarbij natuurinclusief de norm is', stelt Rob. Schiphol Trade Park betrekt partners als TU Delft, Universiteit Wageningen, Vogelbescherming, NL Greenlabel, RVO en IVN bij hun plannen Vlinders buddleia, IVN Lelystad workshop natuur dichtbijvoor vergroening. Deze partijen denken met SADC mee hoe de leefomgeving van bewoners als bijen, vogels en andere dieren kan worden behouden. Samenwerken met partners en universiteiten biedt daarnaast mooie kansen voor wetenschappelijk onderzoek. Het gebied leent zich enorm goed voor verschillende onderzoeken en kennisontwikkeling. 'Zo kunnen we straks onderzoeken wat de effecten zijn van duurzame bedrijventerreinen.' Gebiedsmanagement Als er zoveel groen een gebied in komt en dit zelfs onderdeel wordt van de architectuur, dan is de integratie van beheer en onderhoud in je plannen noodzakelijk. Niet alleen om de gevels en terreininrichting groen te krijgen en te houden, maar goed natuurbeheer vraagt om expertise. Goed functionerend gebiedsmanagement door de ondernemers zelf levert hieraan een belangrijke bijdrage. Gebiedsmanagement van en voor ondernemers waarborgt de leefkwaliteit van het gebied en het waardebehoud van gebouw en terrein. Duurzaam, innovatief en groen Rob: 'We zijn nu het meest duurzame en innovatieve business park, maar straks ook het groenste business park van Europa. Om die koppositie vast te houden moet je steeds je ambitie monitoren en nadenken over hoe je jezelf kunt verbeteren. Tenslotte wordt in de huidige economie de vraag naar distributiecentra alleen maar groter. SADC staat voor financieel rendement maar ook voor maatschappelijk rendement. Dat is onze drijfveer. Het gaat er om dat je economische groei stimuleert op zo’n manier dat je tegelijkertijd de leefkwaliteit verhoogt. Een meerwaarde voor iedereen.'   Dit artikel is een publicatie van IVN, instituut voor natuureducatie. 

Met het project ‘Grote Oogst’ wil provincie Noord-Brabant een impuls geven aan het verduurzamen van bedrijventerreinen. Duurzame bedrijventerreinen zijn namelijk een belangrijke voorwaarde voor een toekomstbestendige economie en een goed en gezond woon- en vestigingsklimaat. Daarnaast kunnen bedrijventerreinen een grote bijdrage leveren aan onder andere de energietransitie, circulariteit, klimaatadaptatie en stikstofreductie. Bedrijventerreinen zijn vaak hitte-eilanden. Door integraal en gebiedsgericht (samen) te werken kunnen slimme oplossingen bedacht worden die impact hebben op meerdere thema's. Zo vangen groene daken niet alleen water op, ze koelen ook de omgeving en maken daarmee zonnepanelen efficiënter. En door lokaal (rest)materiaal te hergebruiken wordt energie bespaard en CO2- en stikstofuitstoot voorkomen, bijvoorbeeld doordat er minder vervoersbewegingen nodig zijn. Noord-Brabant heeft meer dan 600 bedrijventerreinen. De provincie heeft 13 terreinen op het oog, verspreid over Brabant, om nu samen met gemeenten, bedrijven en andere partijen aan de slag te gaan. Samen zijn deze terreinen goed voor 65% van het energieverbruik op Brabantse bedrijventerreinen. 13 terreinen in Brabant Om een impuls te geven aan deze verduurzaming heeft de provincie 13 ‘Grote Oogst’-terreinen op het oog, verspreid over heel Brabant. De terreinen zijn: Noordoost-Brabant: De Dubbelen – Meierijstad Moleneind – Oss De Rietvelden – ’s Hertogenbosch Zuidoost-Brabant: De Hurk – Eindhoven Hoogeind / BZOB – Helmond Ekkersrijt – Son en Breugel Midden-Brabant: Kraaiven / Vossenberg – Tilburg Haven – Waalwijk Loven – Tilburg West-Brabant: Vosdonk – Etten Leur Vijf Eiken – Oosterhout Haven Moerdijk – Moerdijk Theodorushaven – Bergen op Zoom Deze terreinen zijn uit onderzoek naar voren gekomen vanwege de grote gecombineerde opgave die er ligt én de kansen die dit met zich meebrengt om impact te maken. Zo zijn de geselecteerde terreinen samen goed voor 65% van het energieverbruik op Brabantse bedrijventerreinen. Start met verkennende gesprekken De provincie is het Grote Oogst-project begonnen met verkennende gesprekken met de lokale overheden, parkmanagement en andere organisaties. Gedeputeerde Erik Ronnes, Ruimte, is blij met deze start: “In deze gesprekken, met zoveel mogelijk betrokken partijen, komen de belemmeringen en kansen in beeld op deze 13 terreinen. Als je dat in beeld brengt, kun je ook zien welke behoeften er zijn. En voor de provincie ligt er dan een duidelijke rol om de lokale partners te ondersteunen in hun eigen ambities in de transitie naar een duurzame economie en een duurzame omgeving.” Ook de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, de waterschappen en VNO-NCW zijn betrokken. In de volgende fase wordt gekeken hoe de samenwerking vorm kan krijgen. De provincie verwacht dat de resultaten van Grote Oogst uiteindelijk ook positief bijdragen aan het verlagen van stikstofuitstoot en -depositie, een speerpunt uit de Brabantse Ontwikkelaanpak Stikstof.

Op dinsdag 6 juli hebben Rik Grashoff (wethouder klimaatadaptatie gemeente Tilburg) en Rolf Hoefnagels en Ton van Roessel (bestuursleden Vitaal Verenigingen) het officiële startsein gegeven voor groene lunchwandelroutes op de Tilburgse bedrijventerreinen Kraaiven en Vossenberg. De wandelroutes worden aangelegd om werknemers de mogelijkheid te bieden een wandeling te laten maken in een groene omgeving. Naast stadscentra staan bedrijventerreinen bekend als hitte-eilanden. Hitte-eilanden hebben een negatief effect op de gezondheid en vitaliteit van werknemers. Eén van de maatregelen om het effect van hittestress op bedrijventerreinen te verminderen, is het aanleggen van groene lunchwandelroutes. Rik Grashoff licht het belang van vergroening op bedrijvenparken toe: “Het klimaat verandert snel. Het wordt steeds warmer en droger. Dit vergroot de kans op hittestress, zeker op versteende bedrijventerreinen. Ook zullen er vaker hoosbuien komen. Het water moet dan snel en goed kunnen wegvloeien. Naast dat de wandelroutes verkoeling bieden door hun groene en biodiverse inrichting, helpen ze door de waterdoorlatende verharding aan het verminderen van wateroverlast. Uiteindelijk streven we naar zo min mogelijk overlast als gevolg van klimaatverandering. Tilburg wil in namelijk 2050 een klimaatadaptieve stad zijn, waar de bewoners in een prettige en gezonde omgeving wonen, verblijven en werken.” Invloed op arbeidsproductiviteit en gezondheid Rolf Hoefnagels en Ton van Roessel ontvingen bij de opening een dertigtal genodigden op de Goirkekanaaldijk voor een wandeling langs de route. Zij benadrukken de voordelen voor de mensen die op de bedrijventerreinen werken: “Met dit project vergroten we het bewustzijn bij bedrijven om met klimaatadaptatie aan de slag te gaan. Bedrijventerreinen zijn vaak hitte-eilanden en hebben daarmee invloed op het welbevinden van werknemers en daarmee ook de arbeidsproductiviteit. Bij extreme neerslag hebben we ook echt wateroverlast. We zijn dan ook heel verheugd met de groene en lunchwandelroutes, die bovendien stimuleren tot meer bewegen en de bedrijventerreinen een groenere aanblik geven.” Green Deal Het idee van de lunchwandelroutes is bedacht door de Vitaal Verenigingen, Midpoint Brabant en Stichting MOED, gemeente Tilburg, provincie Brabant en waterschap Brabantse Delta in het kader van het thema klimaatadaptatie en biodiversiteit. Het project is gefinancierd door het Klimaatfonds van de gemeente Tilburg en de Vitaal Verenigingen en mogelijk gemaakt door de partners van de Green Deal, de klimaatvoucher Het Groene Woud, Helvoirt Groenvoorzieningen en Dobro. Naast klimaatadaptatie en biodiversiteit kunnen ondernemers van Kraaiven en Vossenberg met de Green Deal deelnemen aan programma’s voor energiebesparing en collectieve energieopwekking.

Door klimaatverandering worden de zomers heter en de winters zachter en natter. Bovendien stijgt de zeespiegel en nemen de weersextremen toe. Dit betekent dat piekneerslagen, hitte, droogte en intenser kunnen zijn en vaker kunnen voorkomen. De Klimaateffectatlas helpt je om een eerste indruk te krijgen van deze gevolgen van klimaatverandering voor je eigen gebied. De atlas bestaat uit een viewer en kaartverhalen.  Bekijk de Klimaateffectatlas De Klimaateffectatlas is in 2007 ontstaan vanuit de behoefte van verschillende provincies en kennisinstellingen om landelijke klimaatinformatie op een laagdrempelige manier toegankelijk te maken. De atlas wordt sinds 2012 beheerd door Stichting Climate Adaptation Services (CAS). In 2020 heeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan CAS de opdracht gegeven om de Klimaateffectatlas te actualiseren, uit te breiden en de viewer te verbeteren. Deze nieuwe versie is beschikbaar sinds mei 2021.   Bron: IVN Foto: Marcin Jozwiak on Unsplash

Stichting Steenbreek en provincie Zuid-Holland werken samen aan het vergroenen van bedrijventerreinen. Een eerste resultaat van die samenwerking is de uitgave van de publicatie "Groene gezonde bedrijventerreinen". In het boekwerkje over nut en noodzaak van het vergroenen van bedrijventerreinen staan inspirerende ideeën en praktische informatie; het is bedoeld voor gemeenten, beheerders van bedrijventerreinen en ondernemers. Nederland heeft ruim 3.800 bedrijventerreinen met een gezamenlijke oppervlakte van bijna 100.000 hectare (bijna de helft van de provincie Groningen). Bijna een derde van de banen in Nederland is op bedrijventerreinen te vinden. Uit onderzoek dat Rienstra Beleidsonderzoek en Beleidsadvies in 2020 uitvoerde in de provincie Zuid-Holland blijkt – en dat is representatief voor andere provincies – dat de grondoppervlakte van bedrijventerreinen voor slechts 1 procent uit groenblauwe structuren bestaat (bomen, vaste planten, gras, sloten, poelen). Inzicht in mogelijkheden Met de 44 pagina’s tellende uitgave, met een voorwoord van gedeputeerde Willy de Zoete, krijgen gemeenten, parkbeheerders en bedrijven inzicht in de mogelijkheden voor een groenblauwe inrichting van een bedrijventerrein die bijdraagt aan biodiversiteit en klimaatadaptatie (voorkomen wateroverlast en hittestress), maar ook aan de gezondheid van medewerkers en daardoor de arbeidsproductiviteit. Stappenplan Naast een algemeen overzicht van de huidige situatie en het vergroeningspotentieel op bedrijventerreinen in Nederland wordt onder meer een stappenplan gepresenteerd om te komen tot een groenblauwe inrichting. Daarnaast komen aan bod welke mogelijkheden er zijn om aan, op en tussen gebouwen te vergroenen. Er worden twee bedrijventerreinen als praktijkvoorbeeld uitgelicht: het bedrijfsterrein van Farm Frites in Oudenhoorn en BIZ Grote Polder in Zoeterwoude. Gezondheid Het aspect gezondheid wordt in de uitgave uitgebreid belicht: zo komt omgevingspsycholoog Sjerp de Vries van de WUR aan het woord over de positieve effecten van groen op gezondheid en belicht architect Thomas Steensma de relatie tussen het concept Positieve Gezondheid en architectuur/stedenbouw. Foto: Arnold van Kreveld

Bedrijventerrein Loven in Tilburg was al ingericht om hemelwater op te vangen. Geofoxx milieu expertise kwam in 2017 met het idee om daarnaast ook de biodiversiteitsopgave aan te pakken. In opdracht van de gemeente heeft Geofoxx ruim 1 hectare aan bermen ingezaaid met een bloemenzaadmengsel. Klimaatadaptatie gaat goed samen met aanpak biodiversiteit De afname van biodiversiteit wordt net als de toenemende hitte, droogte en wateroverlast deels veroorzaakt door klimaatverandering. Ga je aan de slag met klimaatadaptatie? Dan kun je bij de maatregelen meteen ook inzetten op biodiversiteit. Bedrijventerrein Loven had al watergangen en een waterplas om hemelwater te bufferen. Daarnaast lagen er op Loven brede grasbermen met bomen, om wateroverlast en hitte tegen te gaan. Gras draagt bij aan klimaatadaptatie, maar doet weinig voor de biodiversiteit. Daarom kwam Geofoxx met het idee voor bloemrijke bermen. Door te zorgen voor divers en kwalitatief groen, verminder je niet alleen de effecten van het veranderende klimaat, maar vergroot je ook de biodiversiteit. Hoe is het project uitgevoerd? Geofoxx stapte met het idee van bloemrijke bermen naar de gemeente Tilburg, die erg enthousiast reageerde. De gemeente heeft als beleid om de ecologische structuren uit te breiden en te verbeteren. Daar sloot het idee voor een groen bedrijventerrein met ruimte voor biodiversiteit en beleving van het groen goed bij aan. In opdracht van gemeente Tilburg en in overleg met een groenbeheerder, bedrijvenorganisaties en verschillende bedrijven rondom de bermen werkte Geofoxx een pilotplan uit. Het ingenieursbureau heeft de bermen rondom de Gelrebaan en een deel van de Jules Verneweg ingericht tot bloemrijke berm. Daarvoor heeft de groenbeheerder de eerste 10 cm van de bermen verwijderd en opnieuw ingezaaid met een inheems bloemenzaadmengsel. Resultaten De bloemrijke bermen leveren overduidelijk meer biodiversiteit op dan de gewone grasbermen. Ze dienen als verbindend gebied en leefgebied voor bijzondere planten, bijen, vlinders en vogels. Daarnaast verbetert het groen de kwaliteit en het beeld van de leefomgeving. Daarmee verbetert het ook het imago van bedrijventerrein Loven. Gemeente Tilburg is positief over de resultaten en is bezig met een uitbreiding van het project. Telroute om resultaat te monitoren Een aantal medewerkers van Geofoxx nam deel aan een workshop van de Vlinderstichting. De medewerkers bekeken de bloemrijke bermen op zoek naar vlinders, bijen, hommels, etc. Daarnaast bepaalden zij tijdens de workshop een telroute. Door regelmatig langs deze telroute vlinders en bijen te tellen, kunnen de medewerkers het langdurige resultaat van de bloemrijke bermen monitoren. Leerpunten Het belangrijkste leerpunt is dat het heel belangrijk is om goede afspraken over het maaien te maken met de groenbeheerder. Het onderhoud van bloemrijke bermen is anders dan die van gewone grasbermen. Bloemrijke bermen kun je het beste een tot twee keer per jaar maaien en afvoeren, afhankelijk van hoe voedselrijk de grond is. De gemeente had dit tijdens de planontwikkeling met de beheerder afgesproken, maar helaas ging dit een keer mis en maaide het beheer een berm te vroeg. Hierdoor hadden de bloemen geen tijd om te bloeien. Op Loven staan daarom nu  borden met ‘Bloemrijk Grasland, NIET MAAIEN!’ Andere leerpunten Sommige mensen parkeren auto’s en vrachtwagens in de berm. De bloemen lopen hierdoor schade op. Op die plekken zijn bloemrijke bermen minder kansrijk. Door de hitte in de zomer van 2018 verdroogden de bermen van het bedrijventerrein in dat jaar.

Waarom behoud van biodiversiteit en ecosystemen cruciaal is voor onze economie en het bedrijfsleven Biodiverse bedrijventerreinen bestaan. Mondjesmaat weliswaar, maar de gerealiseerde voorbeelden smaken naar meer. Hiervoor is intensieve samenwerking nodig tussen ecologen, ontwikkelaars en andere gebiedspartijen. Dat voelt soms als een interculturele kennismaking, waarbij je eerst elkaars taal, eten en opvattingen moet leren kennen en waarderen. Maar het is het waard om uit de eigen bubbel te stappen, met open geest te luisteren naar ‘anderstaligen’, om door te vragen en mee te denken. Het resultaat kan verrassend en mooi zijn. Bedrijventerreinen zijn geen natuurgebieden. Ze kunnen echter wel leefruimte bieden voor planten en dieren. En er zijn veel extra baten. Gelukkig maar, want ‘het is goed voor zweefvliegen en klaprozen’ is voor de meeste partijen nou eenmaal niet een voldoende sterk argument om de inrichting en het beheer van een bedrijventerrein te veranderen. De baten van een biodivers bedrijventerrein: Klimaatadaptatie en -mitigatie: groen en water verkoelen; Waterberging: ruimte voor opvang van hevige buien voorkomt schade; Gezondheid: vegetatie vangt fijnstof en een fraaie omgeving nodigt uit tot bewegen; Recreatieve infrastructuur: op en door (nieuwe) bedrijventerreinen is ruimte voor (doorgaande) wandel- en fietsroutes, bankjes, etc.; Natuurbescherming: extra leefgebied en nieuwe verbindingen tussen natuurgebieden en geïsoleerde populaties; Lokale steun: een fraaie inrichting levert lokaal steun op voor een (nieuw) bedrijventerrein; Competitive advantage: voor bedrijven met een serieuze maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)-strategie; Toekomstbestendigheid: vooruitlopend op mogelijke regelgeving n.a.v. de stikstofproblematiek en de biodiversiteitscrisis; Hogere vastgoedwaarde: een groene omgeving is waardevol. Uiteraard zijn er niet alleen maar voordelen. Groen en blauw kosten ruimte en dus geld. Maar bijna elk bedrijventerrein heeft groen en met een natuurlijkere inrichting en beheer is al veel winst te behalen. Meestal zijn er bovendien mogelijkheden om doelen (en soms ook financiële middelen) te combineren. Hoe eerder in het (her)ontwikkelingsproces van een bedrijventerrein de mogelijkheden worden verkend, hoe groter de kans op succes. Invloed Verschillende partijen kunnen op verschillende manieren invloed hebben op de inrichting en het beheer van een bedrijventerrein. Overheden zijn kaderstellend en spelen daarmee een cruciale rol. Ook hebben ze soms grondposities of zijn mede-ontwikkelaar. Investeerders, architecten, ontwikkelaars en bouwers hebben allen inbreng. Een aantal van hen onderscheidt zich als ‘duurzaam’ of ‘groen’. Hoe vroeger in het proces een groene partij wordt betrokken, hoe meer mogelijkheden er zijn om een verschil te maken. Omwonenden kunnen een heel bepalende rol hebben. Deze zal nog toenemen na invoering van de Omgevingswet, omdat participatie dan verplicht wordt. Vaak zijn omwonenden niet per definitie tegen, maar maken zij zich zorgen om bijvoorbeeld hun uitzicht. Ook in dit geval: ga vroeg in het proces praten en probeer er samen uit te komen. Crises De crisisberichten volgen elkaar in rap tempo op en ze hebben allemaal een relatie tot de biodiversiteitscrisis. Dat zeldzame soorten kwetsbaar zijn en dreigen uit te sterven – en dat soms ook daadwerkelijk doen - weten we al heel lang. Maar de laatste jaren wordt ook steeds duidelijker dat algemene soorten in aantal achteruitgaan. Soms langzaam, soms in gierende vaart zoals de soorten van het landelijk gebied. De aantallen weidevogels, akkerkruiden en bijen bijvoorbeeld lopen snel terug. De biomassa aan vliegende insecten is in 27 jaar met meer dan 75 procent afgenomen. Om iets te doen aan het steeds leger worden van onze omgeving heeft de Vogelbescherming het concept ‘Basiskwaliteit voor Natuur’ bedacht. In het kort betekent dit: als het milieu, de inrichting en het beheer op orde zijn, dan blijven algemene soorten algemeen. Basiskwaliteit voor Natuur zou eigenlijk een ondergrens moeten zijn voor een bedrijventerrein. Het behoud van biodiversiteit en ecosystemen is cruciaal voor onze economie en het bedrijfsleven. Het World Economic Forum doet jaarlijks een groot internationaal onderzoek onder publieke en private leiders naar de grootste problemen voor economie en samenleving. Milieuproblemen gaan hierin steeds meer domineren. Het Global Risks Report 2020 zegt hierover: “Biodiversity loss has critical implications for humanity, from the collapse of food and health systems to the disruption of entire supply chains.”. Hoog tijd voor actie dus. Aansprekende voorbeelden uit de praktijk zijn er al TU Delft Campus Zuid: een gebiedsontwikkeling van 125 hectare, waarvan 100 hectare bestemd als Tijdelijke Natuur. Ecologische waarden en beheer zijn al in de planvorming meegenomen. Het stedenbouwkundig plan gaat uit van vijf ecologische principes: ecologische verbindingen, ecologisch waterbeheer, natuurvriendelijke oevers, natuur inclusief bouwen en beleid gericht op doelsoorten. Ecomunitypark, Oosterwolde: een bedrijvenpark van 17 hectare dat privaat ontwikkeld wordt door het bedrijf Ecostyle. De helft van het gebied blijft natuur. Het park heeft een BREEAM-certificering van 5 sterren (het maximum) voor gebiedsontwikkeling. Succesfactoren zijn samenwerking met natuurorganisaties en kennisinstellingen en een goed plan, dat aanhaakt op de bodem en biodiversiteit van de omgeving. Inmiddels trekt het park duurzame bedrijven aan. Zij zijn verplicht lid van een vereniging die het parkmanagement verzorgt. Kempisch bedrijvenpark, Bladel: een bedrijventerreinontwikkeling van 69 hectare, ontwikkeld door een Gemeenschappelijke Regeling van vier gemeenten. De bouwkavels zijn ‘kamers in het groen’ die aansluiten bij bestaande natuur. Bij het ontwerp zijn een landschapsarchitect en een ecoloog samen opgetrokken. Het groen is in het beheer van het parkmanagement. Ondernemers betalen hieraan mee. Omwonenden zijn vroegtijdig betrokken bij de ontwikkeling. Ook zijn meteen afspraken gemaakt met provincie en waterschap, zodat doelen gekoppeld konden worden, zoals de realisatie van een verbindingszone in het Natuur Netwerk Nederland en een compensatieplicht voor water. Lessen Uit deze en andere voor het onder dit artikel liggende onderzoek bekeken casussen kan een aantal algemene conclusies worden getrokken. De grootste kansen liggen: Bij grootschalige terreinen zoals havens en industrie waar open ruimte moet blijven vanwege de veiligheid; Bij campusontwikkelingen en kantoorparken met hooggeschoold personeel dat hoge eisen stelt aan de werkomgeving; Op terreinen van multinationals en ondernemers met een serieus MVO-beleid; Bij nieuwe ontwikkelingen waar vanaf de planvorming wordt gekozen voor een ruime en toekomstbestendige opzet; Op locaties waar functies kunnen worden gecombineerd (o.a. landschapsherstel, natuurontwikkeling, recreatie en waterberging); Als er een of meer gepassioneerde trekkers zijn met een goed verhaal. Bij alle onderzochte bedrijventerreinen met groenstructuren/natuur is sprake van collectief beheer (parkmanagement/gebiedsmanagement). Meestal betalen vestigers verplicht mee aan realisatie en beheer van het collectieve groen. Bij alle ontwikkelingen is sprake van het koppelen van biodiversiteit met andere doelen, waaronder: Klimaatadaptatie (wateroverlast, droogte en hittestress); Recreatiemogelijkheden voor omwonenden; Creatie van een aantrekkelijk werklandschap om goed personeel aan te trekken en te behouden; Gezondheidswinst, doordat een groene omgeving fijnstof afvangt, stress verlaagt en aanzet tot bewegen; Economische doelen (bijvoorbeeld verlaging energiekosten). Tot slot Nauwe samenwerking – bijvoorbeeld tussen ecologen en ontwikkelaars – hoeft niet te leiden tot het vloeiend leren spreken van elkaars taal. Dat is ook niet nodig; het verrijkt beide partijen wel. Het samen oppakken van de uitdaging om een biodivers bedrijventerreinen te realiseren is vergelijkbaar met vakantie. De zintuigen staan open, nieuwe woorden worden opgepikt en obstakels worden gezien als uitdagingen die de bron vormen voor smakelijke anekdotes. Met als bonus boven het gewone vakantiegevoel de bevrediging om aan iets bijzonders te hebben bijgedragen. Karin Maatje is projectleider bij provincie Flevoland, Arnold van Kreveld is werkzaam bij Bureau Ulucus en programma coördinator stichting Tijdelijke Natuur. Foto's: Arnold van Kreveld

Gemiddeld 1 procent groenblauw Bedrijventerreinen zijn gemiddeld voor slechts 1 procent van hun grondoppervlakte voorzien van groenblauwe structuren. Dit blijkt uit een onderzoek van Rienstra Beleidsonderzoek en Beleidsadvies in de Provincie Zuid-Holland, die representatief is voor andere provincies in Nederland. Ter vergelijking: de openbare ruimte in een gemiddelde 2e generatie VINEX-wijk in Zuid-Holland is voor 6 procent voorzien van groenblauwe structuren, ongeveer zes keer zoveel als gemiddeld bij een bedrijventerrein. De cijfers zijn volgens Rienstra representatief voor heel Nederland. Door de klimaatverandering staan groen en blauw hoog op de agenda. Verkoeling door groene ecosystemen, waterbuffers voor hevige regenbuien: door de aanleg of behoud van natuurlijke structuren kunnen de effecten van hitte, droogte en wateroverlast worden verminderd. In de openbare ruimte en in de tuinen van huisbezitters is daar inmiddels volop aandacht voor. Maar hoe staan onze bedrijventerreinen er eigenlijk voor? Vakblad BT liet dit uitzoeken door Gerlof Rienstra van Rienstra Beleidsonderzoek en Beleidsadvies. Uit de vergelijking die Rienstra maakte, blijkt dat groenblauwe ecosysteemtypen gemiddeld 1 procent van de totale bruto bedrijventerreinoppervlakte innemen. Het gaat dan om de volgende structuren: Braakliggend, nog niet uitgegeven, in gebruik voor de landbouw; Bosjes en heggen als afscheiding perceel; Loofbomen als afscheiding perceel; (Half-) Natuurlijk grasland; Openbaar groen: bermstroken langs weg en water; Meren, plassen en overig binnenwater (waterafvoer in sloten en vijvers, vaak om bedrijventerreinen heen of als perceelscheiding); Rivieren (en andere grote vaarwegen): in deze analyse onderschat, vaak langs ‘natte bedrijventerreinen’, maar zijn meestal qua opgegeven oppervlakte niet toe te rekenen aan een specifiek bedrijventerreinen omdat ze grotere kadastrale eenheden vormen. Om de vergelijking goed te kunnen maken, zocht Rienstra eenzelfde gegevens uit voor de tweedegeneratie VINEX-wijken in Zuid-Holland (woningbouw na 2010). Uit die vergelijking blijkt het aandeel groenblauw op die nieuwe locaties afgerond 6 procent te zijn, dus ongeveer zesmaal zoveel als gemiddeld bij een bedrijventerrein. Geen verschil oude en nieuwe terreinen Een opvallende conclusie die Rienstra na zijn onderzoek kon trekken, is dat er geen significant verschil waar te nemen is tussen oude en nieuwe bedrijventerreinen. Met andere woorden: ondanks het veranderende klimaat, en de roep om duurzame bedrijventerreinen, is het aandeel van groenblauwe structuren de afgelopen jaren niet veranderd. Ook valt op dat bijna alle daken onbenut zijn. Groene daken komen nog amper tot niet voor. Hier liggen nog veel mogelijkheden, al zijn waarschijnlijk niet alle daken hiervoor geschikt. Er is ook geen verschil tussen grote of kleine bedrijventerreinen. Al is het percentage groen en blauw bij kleine bedrijventerreinen vaak wel hoger door het karakter van de ecosysteemtypen als perceel- of terreinafscheiding. Bij een klein terrein telt dat relatief zwaarder mee, zo blijkt. Rienstra gaat ervan uit dat de situatie op de Zuid-Hollandse bedrijventerreinen representatief is voor de rest van Nederland door het gevarieerde landschap, de verschillende typen bedrijventerreinen en vooral de vele watergangen en vaarwegen. ‘Groen en blauw cruciaal om hoge kosten te voorkomen’ Of één procent nu veel is, of heel weinig, is volgens Robbert Snep, senior onderzoeker Groene Steden bij de Wageningen Universiteit, niet eens zo van belang. ‘Het laat in ieder geval wel zien dat er nog heel wat te winnen valt. Eén procent groen en blauw betekent 99 procent rood. Je zou kunnen zeggen: “Te weinig groen, so what?” Maar dan ga je voorbij aan gevolgen van de klimaatverandering. Hitte kan schade toebrengen aan machines, en het verlaagt de productiviteit van de werknemers. Wateroverlast kan schade toebrengen aan vastgoed en aan de omringende infrastructuur. Groenblauwe structuren zorgen voor een vermindering van het risico op die schades, op die kosten. Bovendien, waar werkt men liever, in een versteende omgeving, of een groenrijke plek waar ook ruimte is voor een lunchwandeling en mooie uitzichten? Gelet op het vestigingsklimaat speelt ook daar groenblauw een belangrijke rol. In alle gevallen biedt groenblauw meerwaarde, en toch blijven de investeringen daarin achter. Hoe kan dat? Het is volgens Snep belangrijk te weten waar de groenblauwe structuren ontbreken, is dat vooral op kavelniveau, waar de eigenaar verantwoordelijk is, of is dat in de openbare ruimte, waar de gemeente aan zet is? ‘Zodra de verantwoordelijkheid duidelijk is, kan gekeken worden naar verschillende handelsperspectieven: Plaats bomen bij (lunch)wandelroutes, gebruik dak- en gevelgroen voor het vastgoed en maak de parkeerplaatsen van waterdoorlaatbare verharding. Dan ben je opeens al een heel eind.’ Volgens voorzitter Wout Veldstra van Stichting Steenbreek is de uitkomst van het onderzoek van Rienstra een goede afspiegeling voor het gebrek aan zorg, die er tot nu toe in onze economie is voor de natuur en het water. ‘Zorgelijk ook, dat er geen verschil is met de oudere bedrijventerreinen. De mentaliteit waarmee we produceren is blijkbaar al decennia dezelfde; efficiënt met zo laag mogelijke kosten werken. Die kosten worden op de overheid afgewenteld. Dat is het meest duidelijk in het waterbeheer; bedrijfsterreinen worden vrijwel helemaal verhard en nu het meer intensief gaat regenen, moet de gemeente door aanpassingen aan de riolering proberen de bedrijven tegen overstroming te behoeden. Platte daken Veldstra wijst op de platte daken op het grootste deel van de bedrijfsgebouwen. ‘Die zouden op zichzelf geschikt zijn voor vergroening, maar omdat er zo goedkoop mogelijk gebouwd is, ontbreekt het aan de benodigde draagkracht. Vergroting van de berging op andere manieren kost meestal ruimte en dat is op die terreinen meestal ook zeer efficiënt benut. Ik durf het niet eens over hittestress te hebben, maar ik weet wel dat op de meeste warmtekaarten de bedrijfsterreinen eruit springen. Meer nog dan de oude binnensteden. In die binnensteden heb je dan nog hier en daar tuinen en openbaar groen, waar de natuur een kans krijgt. Dat ontbreekt op de bedrijfsterreinen ook vrijwel helemaal. We kijken tegenwoordig met verbazing naar de arbeidsomstandigheden in fabrieken op afbeeldingen uit de negentiende eeuw. Ik kan me goed voorstellen, dat we in 2030 met dezelfde verbazing de inrichting van onze bedrijfsterreinen in de twintigste eeuw (en later!) bekijken.’ Reactie van Provincie Zuid-Holland Het college van GS heeft klimaatverandering, energietransitie, biodiversiteit en publiek-private samenwerking hoog op de agenda staan. We zetten hiervoor meerdere instrumenten in. Samen met de waterschappen hebben we een klimaatatlas ontwikkeld (zuid-holland.klimaatatlas.net). In deze atlas kan iedereen heel precies per gebouw zien, waar het heel warm wordt, waar de wegen overstromen en waar de bodemdaling voor overlast zorgt. Dit is belangrijke informatie als je wil weten waar de grootste problemen zich voordoen of als je bijvoorbeeld overweegt ergens te vestigen. Verduurzaming van de bedrijventerreinen is dan ook een belangrijke pijler in onze economische strategie. Nu zijn de terreinen helaas nog te vaak de hete kooltjes in het stedelijk weefsel. Hier willen we graag verandering in brengen. Wij hebben, als enige provincie tot nu toe, het Convenant Verduurzaming Bedrijventerreinen ondertekend en zijn van plan onze subsidie voor energiemaatregelen te verbreden naar de verduurzaming van de bedrijventerreinen. Hierdoor is er ook extra financiële steun voor extra koeling en waterberging mogelijk. Verder blijkt uit onderzoek dat de bedrijventerreinen belangrijke plekken zijn om de biodiversiteit te vergroten. Doordat het vaak meer afgesloten en afgelegen plekken zijn, kan de natuur daar meer ongestoord zijn gang gaan. Prachtige resultaten zijn hiermee al geboekt op het bedrijventerrein van Heineken en BIZ Grote Polder. Tot ook grote tevredenheid van de medewerkers die er in de pauze wandelen en ‘ontstressen’. ‘Terreinen zijn helaas nog te vaak de hete kooltjes in het stedelijk weefsel’ Steeds meer bedrijven overwegen hun terreinen te vergroenen om meerdere redenen. Zo legde bijvoorbeeld Farm Frites een bij-vriendelijke geluidswal aan van 500 meter lang, 7 meter hoog en 12 meter breed, met een wandelpad voor de werknemers en het grootste bijenhotel van Nederland. Verder onderzoeken zij nu hoe zij de rest van hun terrein kunnen vergroenen. En bedrijventerrein Schiebroek in Rotterdam is sinds 2019 bezig met het uitvoeren van energiebesparende maatregelen en het verduurzamen van de bedrijven op het terrein. Mooie initiatieven waarover de provincie graag meedenkt en waar mogelijk meedoet. Wij horen dus graag over de groene ambities van de bedrijven om samen te kijken wat er mogelijk is. Middelen zullen soms beperkt zijn. De huidige crisis zal daar invloed op hebben. Echter door samen te werken, slim te investeren en kennis te delen kunnen wij samen onze bedrijventerreinen groener maken.

SKBN heeft in samenwerking met Tijdelijke Natuur een handige brochure uitgebracht over de kansen voor biodiversiteit en tijdelijke natuur op bedrijventerreinen. Met een praktisch stappenplan waarin per fase de kansen worden toegelicht. Inspiratie kan worden gehaald uit een aantal ‘good practices’. De auteur van het rapport, Karin Maatje van Provincie Flevoland, geeft aan: “De meeste kansen voor biodiversiteit zijn er bij de ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen en bij de herstructurering van oude terreinen. Terreinen met een duidelijk duurzaam profiel hebben meer mogelijkheden, evenals terreinen van grote multinationals en campussen, waar een aantrekkelijke werkomgeving hard nodig is om talentvolle werknemers aan te trekken. Het Tilburgse plan Wijkevoort laat echter zien dat ook een logistiek bedrijventerrein een aantrekkelijke biodiverse werklocatie kan worden.”  Karin is vooral positief over de mogelijkheden om kansen te koppelen: “Uit alle good practices die ik heb bekeken en alle gesprekken die ik heb gevoerd blijkt dat er draagvlak voor biodiversiteit ontstaat, als je het verbindt met andere doelen, zoals klimaatbestendigheid en een gezonde werkomgeving.” De brochure is gebaseerd op een paper die Karin schreef in het kader van het executive program Corporate Social Responsibility (CSR) aan de Erasmus Universiteit. De originele paper, inclusief gebruikte bronnen, is hier te vinden. Foto's: Arnold van Kreveld

Door klimaatverandering is er in Nederland meer kans op hevige regen, droogte, hitte en storm. Dit is ook op bedrijventerreinen merkbaar. Denk aan schade door instromend regenwater, onbegaanbare wegen en een ongezonde werkomgeving door oververhitting. SKBN is met die reden een samenwerking aangegaan met Samen Klimaatbestendig. Samen bouwen we aan een netwerk van belanghebbenden om ervaringen en kennis over groene en klimaatbestendige oplossingen met elkaar te delen. Voor bestaande en nieuwe terreinen. Wij denken dat de oplossing zit in het koppelen van klimaatbestendigheid met andere opgaven zoals biodiversiteit en omgevingskwaliteit. Bouw je mee? Aanpassingen om schade en overlast te verminderen Aanpassingen aan bedrijven en bedrijventerreinen zijn noodzakelijk om schade en overlast te verminderen. Goede oplossingen zorgen bijvoorbeeld voor het verlagen van te hoge temperaturen voor mensen, machines en producten. Zo kan de productie ook bij hitte doorgaan. Ook het gebruik van lichte kleuren bij daken, gebouwen en verhardingen, het toepassen van slimme hoogteverschillen en het opvangen van water dragen bij aan de klimaatbestendigheid van bedrijven en bedrijventerreinen. Meer groen is een aanpak die het terrein aantrekkelijk maakt voor zowel klanten, medewerkers als planten en dieren. Daarom combineert SKBN de opgaven voor meer groen en meer biodiversiteit met aanpassingen aan het veranderend klimaat tot een aanpak voor groenblauwe bedrijventerreinen. Maar er zitten meer voordelen aan een gecombineerde aanpak! Meer groen gecombineerd met klimaatbestendige aanpassingen zorgt voor een betere uitstraling en meer bedrijfszekerheid. Ook levert het soms directe financiële voordelen op. Leren van elkaar SKBN en Samen Klimaatbestendig brengen partijen bij elkaar die zich bezighouden met biodiverse, groenblauwe en klimaatbestendige bedrijven en bedrijventerreinen. We delen kennis en praktijkervaringen en leren van elkaar. Zo komen we tot betere en snellere oplossingen. Samen zoeken we naar antwoorden op vragen als: Hoe ziet een groenblauw bedrijf en bedrijventerrein eruit? Wat levert een groenblauw bedrijf en bedrijventerrein op, wat kost het en wie gaat dat betalen? Wat is verplicht, wat mag je verplichten? Hoe organiseer je concrete actie? De verzamelde kennis gaan we online en op bijeenkomsten delen. Meer informatie? Mail naar SKBN-programmamanager Mieke Naus: [email protected].

De provincie Noord-Brabant was de afgelopen 4 jaar partner in het Interregproject 2B Connect. Het project wil biodiversiteit en bedrijven(-terreinen) met elkaar verbinden. Meer biodiversiteit op bedrijventerreinen Vier jaar lang hebben 26 partners zich ingezet voor meer biodiversiteit op minstens 70 bedrijventerreinen in de grensstreek Vlaanderen - Nederland. In Brabant zijn de Automotive Campus in Helmond, De kleine Hoeven & De Sleutel in Bladel/Reusel de Mierden en METALOT Nature Landscape Park in Cranendonck dankzij dit project natuurgericht ingericht. Zo zijn er inheemse bomen en struiken geplant maar ook hekken, muren en daken vergroend. Dit helpt ook tegen hittestress en maakt de lunchwandeling een stuk aantrekkelijker. Er is een vleermuizenbunker gemaakt, gaten in betonwanden aangebracht speciaal voor de ijsvogel om in te broeden en heel veel nestkastjes geplaatst. Op de Kleine Hoeven & De Sleutel zijn de oeverzones heringericht en wordt het gebiedseigen water langer vastgehouden zodat dit kan worden ingezet tijdens droge periodes. Natuurverbindingen Steeds meer bedrijven willen hun terreinen natuurgericht inrichten en beheren. De groene infrastructuur die zo ontstaat speelt een belangrijke rol als (grensoverschrijdende) natuurverbinding. Bovendien zorgt beplanting van onder meer bomen en struiken voor verkoeling, afwatering, biodiversiteit en opvang van CO2 en fijnstof. Adviseurs Biodiversiteit en Bedrijven Vaak ontbreekt bij bedrijven de nodige kennis en ondersteuning om meer natuurgericht te werken. 2B Connect reikt instrumenten aan (bv. een biodiversiteitsscan) die bedrijven helpen biodiversiteit in te passen in de bedrijfsvoering. Daarnaast zijn er 35 adviseurs opgeleid om bedrijven daarbij te helpen. Het project ontwikkelde ook een rekenapplicatie die bedrijven toont waarom investeren in groene infrastructuur loont. De resultaten en instrumenten zijn te vinden via www.biodiversiteitenbedrijven.be. Biodiversiteitsstrategie 2020 2B Connect geeft een rechtstreekse invulling aan de Biodiversiteitsstrategie 2020 van de Europese Commissie: inzetten op de ontwikkeling van groene infrastructuur. Een belangrijk middel om zoveel mogelijk natuur te behouden en te verbeteren. De Europese Commissie benadrukt daarbij het belang van samenwerking met en tussen bedrijven. Het project ontving daarvoor meer dan 3 miljoen euro. Interreg Vlaanderen-Nederland is een Europees fonds voor regionale ontwikkeling in het grensgebied België-Nederland. Meer informatie? Meer informatie over het project vindt u in de brochure of bekijk de video. Bron foto's: @fotogroep ISO400 @Alex Wieland